ČAŚĆ PIATAJA
Biełaruś pad Rasiejej.
Skončyłosia palityčnaje žyćcio Polščy, i Biełaruś adyjšła da Rasiei, — spoŭniłosia nakaniec toje, da čaho kirawalisia Wasili, Iwany, Aleksiej Michajłowič i ŭsie maskoŭskije cary, nie wyklučajučy i Pietra I, — za što było pralito mnoha krywi, dziela čaho nieščasnaja Biełaruś blizka 200 hadoŭ była wiečnym wajennym boiščem; zmahańnie, pačataje ješče ŭ XI stalećci pamiž Kijeŭskaj Ruśju i Połackam, skončyłosia pryłučeńniem adnych i druhich da Uschodniaj Rusi. Jak daŭniej, pry Aleksieju Michajłowiču, biełaruski narod dla maskoŭcoŭ byŭ „litoŭskim“, — tak i ciapier byŭ jon dla rasiejskich ludziej nacionalno zusim čužym. Biełaruś dla ŭradu była nowaj staronkaj z mužykami, katoryje byli nowym materjałam dla razdačy swaim ludziam u nahradu za roznyje zasłuhi.
Palityka daŭnych časoŭ mało rupiłasia ab „prostym“ narodzie i jaho patrebach. Narodam u hasudarstwie ličyŭsia pierš rycarski, wajenny stan; paśla toj-že samy stan zrabiŭsia šlachockim, dwaranskim, ci bajarskim, ale rožnica była tolki ŭ samym nazwańni: wyšejšy stan kirawaŭ hasudarstwienymi sprawami, a „prosty“ narod byŭ tolki słužebnaj siłaj. U Biełarusi saŭsim zhinuŭ swoj biełaruski rycarski, ci wajenny stan; astaŭsia tolki narod u panskaj niawoli, ab katorym nichto nia dumaŭ, nichto nie ličyŭsia, i jon nia mieŭ zusim ni hołasu, ni prawoŭ hramadzkich. Takoje pałažeńnie biełaruskaho „prostaho“ narodu było ŭ apošnije časy Rečypospolitaj, takim jano astałosia i pad Rasiejej.
Časta my spatykajem u Rasiejskich historykoŭ dumki, bytcam u časie razdziełu Polščy Rasieja kirawałasia pačućciem plemiennoj jednaści z biełarusami i chacieła wyzwolić hety „ruski“ narod s-pad ucisku Polščy; ale, kali my pryhledzimsia bližej da hetaj sprawy, to ŭbačym, što tut ani plemiennoje, ani nacionalnaje, ani nawat relihijnaje pačućcie nia mieło nijakaj wahi: Rasieja tady, tak sama jak i Polšča, była ŭ rukach šlachty-dwaranstwa, i narod tam byŭ tak sama ŭ niawoli, a kožnaje słowo, kinutaje za narod, za jaho ciažkuju
