i wojnami. Ad doŭhich wojn z Maskwoj, a paśla sa Šwedami, narod zusim zhaleŭ, k tamu-ž narod hety ŭsie swaje razumnyje siły addawaŭ nie na budowu nowaho žyćcia, ale na relihijnaje i parcijnaje zmahańnie. Nawuka, pierejšoŭšy zusim u ruki duchawienstwa, stajała na wielmi nizkaj stupieni, dy na pieršym miejscy stawili relihijnyje pytańnia. Pry takich warunkach raźwićcie naroda nie jšło napierad, ale nawat padało ŭniz, jak u palakoŭ, tak i u biełarusoŭ. Pryciśnieńnia za wieru niekatalikoŭ, jak užo wyšej było skazano, dawali susiednim s Polščaj hasudarstwam prawo miešacca ŭ jaje ŭnutrenaje žyćcio, a nawat pry pomačy padkuplenych albo padstaŭlenych ludziej kirawać hetym žyćciom.
Ŭ 1767 hadu „dyssydenty“ (kalwinisty i luteranie) erabili źwiaz — tak zwanuju „Słuckuju konfederaciju“, da katoraj paźniej dałučylisia i prawasłaŭnyje z biełaruskim archijepiskopam Hryhoram Koniskim. Konfederacija heta dabiwałasia dla dyssydentoŭ roŭnych prawoŭ s katalikami; a jak dla rasiejskaj palityki było karysna, kab u Polščy była zawirucha, dyk Rasiejski ŭrad padtrymliwaŭ hetu konfederaciju, a Imperatryca Kacieryna II dabiłasia ad polskaho ŭradu roŭnych prawoŭ dla inawiercoŭ dy hetym ješče bolej razdražniła starońnikoŭ ahraničeńnia prawoŭ dyssydentoŭ. Siła Rasiei ŭ Polščy z hodu na hod uzrastała, i Rasieja kamandawała blizka ŭsim jaje ŭnutrenym žyćciom; heta nie padabałosia polskim patryotam, i jany dla abarony Polščy ad Rasiei zrabili tak sama swoj źwiaz — Barskuju konfederaciju (s katalikoŭ). Konfederackaja wajna blizka čatyry hady trywožyła Polšču i ŭciahnuła Rasieju ŭ wajnu s turkami. Paśla hetaj wajny nastupiŭ pieršy razdzieł Polščy ŭ 1772 hadu. Pa hetamu razdziełu da Rasiei adyjšło: Inflanckaje wojewodztwo i Biełaruś až da rek Dźwiny, Dručy i Dnopra. Čužeziemnaje wojsko uwajšło ŭ adrezanyje čaści Polščy, i Sejm zaćwierdziŭ hety razdzieł. Ale palaki nie mahli spakojna hladzieć na razdzieł swajho hasudarstwa; zrazumieŭšy, što ŭsio heta zrabiłosia ad taho biezładździa, jakoje panawało ŭ Polščy, jany, kab paprawić biedu, zadumali zawiaści u siabie konstytuciju. Parcija, katoraja chacieła adnaŭleńnia Polščy i katoraj kirawaŭ hraf Potocki, dajšła swajho: konstytucija była zaćwierdžena 3 maja 1791 hodu. Nastaŭ nowy ład u Polščy, ale skora znajšlisia niezdawolenyje jak hetym paradkam, tak i tym, što na Sejmie skasawali prawo „weto“. Hetym adnym słowam daŭniej kožny šlachcic moh sarwać choć jakoje pastanaŭleńnie Sejmu. Woś, hetyje niezdawoleny-
