čaławiectwa, Jon urešcie złučyć usie narody ŭ adno waładarstwa na hruncie relihii i lubowi.
Hetakija byli dumki prarokaŭ u epocy assyra-babilonskaj (750-587 h.) i paźniej.
Ale pašla Machabejskich wojnaŭ za niezaležnaść (166-142) Izraelity pačynajuć zabywacca ab prarockich idejach, što sapraŭdnaja relihija — heta relihija dušy i serca i što heta relihija pawinna abniać usie narody. Izraelity waročajucca da tej idei, što praŭdziwaja relihija heta relihija wyklučna dla Izraelskaha, wybranaha narodu, što Izrail jość nad usimi narodami i što ŭsie narody pawinny jamu słužyć. Takim paradkam paŭstała nowaja relihija, narodna-palityčnaja i čysta abradowaja, jakaja tady była mocna zakaraniŭšysia ŭ Izraeli: Chrystus musiŭ zmahacca z hetaj wuzka-zrazumielaj relihijaj — i ŭ hetym zmahańni za ideały prarockaj relihii pamior z ruk ułasnaha narodu. Jaho nawuka — ewanelija — jość ažyciaŭleńniem prarockaha idealu ab Waładarstwie Božym na ziamli; a nowaja, žydoŭskaja relihija, abapiortaja na drenna zrazumiełym Majsiejawym Zakonie, stałasia relihijaj tolki adnaho narodu.
Toje, što prarakawali praroki, spoŭniłasia na Jezusie Chryście. Jon sam ab hetym paświedčyŭ, kali pramowiŭ z kryža: "Dakanałasia".
* * *
Jakaja-ž budzie ahulnaja synteza ŭsiaho Staroha Zakonu?
Ahulnaja synteza usiaho St. Zakonu ŭ karotkich sławach budzie takaja: Boh stwaryŭ świet h. zn. nieba i ziamlu; na ziamli stwaryŭ dwoje ludziej, ad jakich pajšoŭ uwieś čaławiečy rod; pieršyja ludzi hrašać i traciać Łasku Božuju; Boh wybiraje Abrahama na patryjarcha narodu, z jakoha mieŭ wyjści Mesyjaš; Majsiej i praroki hatowiać narod na pryniaćcie Mesyjaša; Mesyjaš praz swaje ciarpieńni i śmierć maje wiarnuć Bohu čaławieka, stworanaha na wobraz Božy — woś budzie hałoŭny źmiest biblijnaha raskazu St. Zakonu.
Adna ideja łučyć abodwa Zakony: ideja mesyjanskaja. Jezus Chrystus čakany — heta Stary Zakon, J. Chrystus pryšoŭšy — heta Nowy Zakon. Nowy Zakon jość spaŭnieńniem Staroha.
