«Ты павінен. Гэта-ж твае таварышы! Гэта-ж не які-небудзь дурны загад!» — і зараз-жа: «Мне што да таго? У мяне толькі адно жыцьцё, і яго я магу страціць».
«Гэта ўсё дзеля водпуску», — апраўдваюся я з прыкрасьцю. Але сам не даю веры гэтаму. Я раблюся страшэнна млявым, я паволі прыўзьнімаюся і працягваю наперад рукі, падцягваюся сам і цяпер ляжу на ўскрайку варонкі.
Але тут я спаймаў на вуха нейкі шум і саскокваю назад. Ня гледзячы на грукат артылерыі, шум чуцен даволі ясна. Я прыслухоўваюся: шум пазадзі мяне. Гэта нашы ідуць усьцяж акопаў. Я ўжо чую заглушаныя галасы. Мяркуючы па інтонацыі, гэта напэўна Кат.
Надзвычайная цяплыня адразу пранізвае мяне. Гэтыя галасы, гэтыя нешматлікія ціхія словы, гэтыя крокі ў акопах пазаді мяне адным штуршком вырываюць мяне з жудаснай самоты і сьмяртэльнага жаху, пад уладу якіх я падупаў. Гэтыя галасы нешта больш вялікае, чымся маё жыцьцё, яны больш вялікае, чымся ўспаміны пра матку і самы страх, яны самае моцнае і ратавальнае з таго, што ёсьць у сусьвеце; гэта галасы маіх таварышоў.
Я ўжо больш ня дрыжучы атам быцьця, адзін у пацёмку я належу да іх, і яны да мяне, у нас той самы страх, у нас тое-ж жыцьцё, мы проста і цесна зьвязаны адзін з адным. Мне хацелася апусьціць у іх свой твар, у гэтыя галасы, у гэтыя некалькі слоў, якія мяне выратавалі і якія абароняць мяне.
Асьцярожна я перапаўзаю праз край і падкрадваюся наперад. Я паўзу далей на карачках; усё ідзе добра, я сачу за кірункам, азіраюся і заўважваю рысу заслонавага агню, каб знайсьці дарогу назад. Пасьля гэтага я імкнуся наладзіць сувязь з іншымі.
Я ўсё яшчэ адчуваю страх, але гэта ўжо страх разважны, надзвычайна ўзрослая пільнасьць.
Ноч ветравая, і цені шаволяцца з боку ў бок пры ўспышках гарматнага агню. Дзякуючы цемрадзі бачна і дужа мала і вельмі шмат. Часта я застываю на месцы, аднак беспадстаўна. Так пасоўваюся я параўнаўча далёка наперад і пасьля, зрабіўшы дугу, паварочваю назад. Сувязі мне не пашанцавала наладзіць. Кожны мэтр, які набліжае мяне да нашых акопаў, напаўняе мяне ўпэўненасьцю, але разам з тым і ўзрастаючай пасьпешнасьцю. Было-б пагана быць параненым зараз шалёнай куляй!..
