Старонка:Мікалай Шкялёнак.pdf/46

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Гэта старонка была вычытаная

46 U abodvuch vypadkach sialanie dastavali ziemli ŭ h. zv. viečnačynšovaje ŭładańnie, palahaušaje na tym, što haspadarka pierachodziła ŭ spadčynie z baćki na syna i faktyčna była sobskaściu haspadara, ale, jon pavinien byŭ płacić za jaje ziemlaŭłaśniku teoretyčnamu (jurydyčnamu) štohod čynš.

Svaju čynšovuju haspadarku sielanin moh takža pakinuć, ale pad varunkam, kali znachodziŭ asobu, jakaja zhadžałasia jaje pieraniać (adkupić). Hetkim paradkam sialanin na Biełarusi byŭ svabodnym i moh u kažnaj chvilinie pakinuć svajo asielišča, kali znachodziŭ sabie zastupnika.

Biezplanovaja sialanskaja kolonizacyja pryčynilasia da taho, što sialanskija ziemli byli vielmi paraskidanyja. Zachadziła patreba jich komasacyji. Z hetaj metaj była vydadziena (1529 h.) ustava ab „vałočnaj pamiery“. Ale jana datyčyła tolki ziemlaŭ haspadarskich, h. j. tych, što naležali da haspadara. U hetym zakonie byŭ davoli padrabiazna pradbačany sposab urehulavańnia sialanskich dvaroŭ. Zamiesta raskidanych sialanskich sialibaŭ tvarylisia sioły, u jakich budynki stavilisia pabapał vulicy, tak, što pa adnej staranie byli žylnyja chaty, a pa druhoj haspadarskija budynki. Siało mahło mieć i papiarečnuju vulicu. Da kažnaje sialanskaje sialiby prydzialaŭsia skamasavany kavałak ziamli, pryblizna pa 20 ha na „sachu“. Adnačasna sialanam zabiaśpiačałasia prava dalejšaha karystańnia z tych lasoŭ, rek, vazioraŭ, łuhoŭ, ź jakich jany i raniej karystalisia, choć hetyja ziamielnyja ŭžytki stalisia sobskaściu haspadarstva. Hetkim paradkam na Biełarusi paŭstali h. zv. servituty (prava karystańnia z čužoje rečy).

Pałažeńnie sialan pačało paharšacca paśla zaklučeńnia Lublinskaje vuniji, što stajała ŭ suviazi z pašyreńniem šlachockich pryvilejaŭ. Biełaruskaja šlachta, imknučysia, za prykładam polskaj, da ŭzaležnieńnia ad siabie sialanstva, damahałasia ŭsio vialikšaha abmiažavańnia jahonych pravoŭ na svaju karyść. Raźvićcio h. zv. falvarkovaha haspadarstva, jakoje palahała na tym, što šlachcic nie vypuščaŭ ziamli ŭ čynšovaje ŭładańnie sialan, a staraŭsia abrablać jaje sam z pomačču najmanaj siły, adbiłasia vielmi niekarysna na pałažeńni sialan. Šlachta zmušała sialan da pracy ŭ svajim falvarku (dvary), jakaja zastupała čynš. Spačatku praca hetaja nia była ciažkoj, ale pad kaniec II peryjodu zdaralisia vypadki, što sialanie pavinny byli pracavać u dvary