a) Biełaruska-maskoŭskija adnosiny.
Aružnaje zmahańnie Biełarusi z Maskvoj pačałosia ŭ šyrejšych raźmierach za Alhierda. Za jaho i Vitaŭta baraćba hetaja viałasia dla Biełarusi ŭdała. Alhierd byŭ dva razy astupiušy Maskvu i pierapałochany maskoŭski kniaź prymušany byŭ zaklučyć ź jim vyhodnyja dla Biełarusi ŭmovy. Ale užo za Kazimira Jahajłaviča (1440-1492), u vajnie ad 1487 da 1490 h., Biełaruś straciła nazaŭsiody častku vierchniaockich kniastvaŭ, zachoplenuju Maskvoj. Nastupnik Kazimira, Aleksandar (1492-1506) zmušany byŭ zaklučyć z Maskvoj mir (1494), podle jakoha adstupiŭ jej kniastvy Viaziemskaje, Navasilskaje, Adajeŭskaje, Varatynskaje, Piaremyślskaje i Bieleŭskaje, a takža horad Kazielsk. Mir byŭ uzmacavany šlubam Aleksandra z dačkoj maskoŭskaha kniazia Ivana III, Alonaj. Niadoŭha, adnak, tryvaŭ hety mir. U 1500 h. pačałasia novaja vajna z Maskvoj, vielmi niepamysnaja dla Biełarusi. Podle miru, zaklučanaha ŭ 1500 h., Biełaruś adstupiła Maskvie astačy vierchniaockich kniastvaŭ i aprača hetaha Čarnihaŭskuju i častki Smalenskaj i Viciebskaj ziemlaŭ.
Za vialikaha kniazia Žyhimonta II (1506-1548) baraćba z Maskvoj uznaviłasia ŭ 1507 h. i tryvała z małymi pierapynkarai da 1537 h. Pamima vialikaj pieravahi biełaruskaha vojska nad Maskvoj pad Oršaj (1508) Biełaruś, u rezultacie hetaj daŭhoj vajny, viarnuła vielmi mała (Homiel i niekatoryja niaznačnyja vołaści), a straciła Smalensk.
Za vialikaha kniazia Žyhimonta III Aŭhusta raspačałasia ŭ 1559 h. daŭhaja vajna Biełarusi z Maskvoj za Livoniju. Hetaja baraćba patrabavała ad Biełarusi napružańnia ŭsich siłaŭ i viałasia z małymi pierapynkami da 1582 h., skončanaja h. zv. Zapolskim miram. Nia hledziačy na toje, što ŭ casie hetaj vajny była zaklučana h. zv. Lublinskaja vunija (1569) i palaki zabaviazalisia pamahčy Biełarusi ŭ jaje baraćbie z Maskvoj, jany niatolki nie pamahli, ale pastaralisia vykarystać ciažkoje pałažeńnie Biełarusi i adarvali ad jaje Vałyń i Padolle. U hetaj vajnie biełaruskaje vojska mnoha razoŭ bliskuča pieramahło maskoŭskaje. Vialiki kniaź Ściapan Batura, jaki končyŭ hetuju vajnu, vioŭ jaje, jak ustanavili historyki, a naŭpierad praf. Łappo, blizu vyklučna ź biełaruskimi siłami. Heta było viedama i Maskoŭcam, dziela čaho jichni letapisiec, uspaminajučy ab Zapolskim miru, kaža: «končyłasia vajna ź litoŭskim kniaziem Ściapanam Baturaju» i ni słova