Utvareńnie Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Jak było skazana vyšej, druhi peryjod historyji Biełarusi charakteryzujecca abjadnańniem ušich biełaruskich haspadarstvaŭkniastvaŭ u adnym biełaruskim palityčnym arhanizmie — Vialikim Kniastvie Litoŭskim. Heta haspadarstva paŭstała na zachodzie Biełarusi, dzie znachodzilisia harady Navahradak, Słonim, Vaŭkavysk i Horadnia. Stalicaj novaha haspadarstva byŭ Navahradak, a pieršym jaho histaryčnym kniaziem byŭ Mindaŭh.
Doŭhi čas paŭstańnie hetaha haspadarstva razhladałasia jak rezultat ekspansiji, padboju biełaruskich ziemlaŭ Aukštotaj (etnohrafičnymi Lićvinami). Hetuju teoryju paddzieržvajuć, blizu vyklučna, tendencyjnyja polskija historyki, za jakimi paŭtarajuć jaje i historyki letuviskija. Najhałaŭniejšym pradstaŭnikom hetaj teoryji jość sučasny nam polski praf. Łaŭmianski. Imhlistyja i baječnyja razvažańni na hetuju temu svajich papiarednikaŭ (Prochaski, Narbuta, Jakuboŭskaha i dr.) jon sabraŭ u adnu cełaść i staraŭsia dać jej navukovuju apracoŭku. Pavodle Łaŭmianskaha, paŭstańnie Vialikaha Kniastva Litoŭskaha vyhladała tak.
Niaviedaŭšyja da pałovy XIII stahodździa haspadarśćviennaj formy isnavańnia zmudziny i aŭkstotcy niespadzieŭki jaje adkryvajuć i ŭvodziać u žyćcio. Častka aukštoty, žyŭšaja ŭ viłach Niomanu i Vialli, naličvaušaja niabolš 25 tysiačaŭ nasielnictva, akazałasia niazvyčajna vajaŭničaj. Biaz udziełu zmudzinaŭ i jinšaje aukštoty, jana zdabyła biełaruskija harady Navahradak, Pinsk, Turaŭ, Miensk i dała hetym pačatak Vialikamu Kniastvu Litoŭskamu. Paźniej byli zdabyty jinšyja biełaruskija ziemli, jak Połackaja, Viciebskaja, Smalenskaja, Čarnihaŭskaja, a potym i čaść ukrajinskich. Usiaho hetaha dapiała vyšmienavanaja častka Aukštoty. Łaŭmianski maŭčyć ab roli biełarusaŭ u paŭstańni Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i, naahuł, zusim ihnaruje ŭvieś pieršy peryjod historyji Biełarusi, jakby jaho całkom nia było.
Teoryja aŭkštockaj ekspansiji biare svoj pačatak u h. zv. bajcy ab rymskim pachodžańni biełaruskaj šlachty, podle jakoj patomki hetaje šlachty niekali prybyli moram z Rymu i pastupova zavajavali ziemli Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Heta bajka była vydumana, kab pakazać «lepšaje» pachodžańnie biełaruskaj šlachty ŭ pryraunańni da polskaj, jakaja časam, vyśmiejivała prastatu pieršaj. Charakterna, što hetaj bajcy