Аб душы маладзежы.
Хто може згадаць, якіе скарбы крые ў сябе душа дзіцяці, што — узросшы — дадуць маладые пакаленьні? Хто ацэніць тую шкоду, якую робіць сьмерць без пары, ці жыцьцёвые злыбеды маладым душам?
У польскага пісьменніка Данілоўскага ёсьць дзіўнай красы аповесьць: „З мінуўшых дзён“. Сьветлымі, цудоўнымі фарбамі рысуе артыста абраз душы дзіцяці-героя.
Дзесь у тайдзэ халоднага Сыбіру памёр сьмелы ваяка за лепшую долю братоў сваіх. Счэз чэлавек, бытцам і ня было яго. Але ня счэзьлі вялікіе ідэалы, за каторые аддаў ён сваё жыцьцё: ў душы сына-хлапчэняці з малых дзён збудзілася любоў да людзей, міласьць да ўсіх, каму цяжка жывецца у працы непасільнай, каго скрыўдзіла доля ліхая.
Дзіця расьце між людзьмі, каторым ненавістна ўселякая крыўда. І ў гэтай атмасфэры буйна расцьвітаюць заложэные ў душы яго зерняты, даюць багаты ураджай. Хлопчык з болям у сэрцы глядзіць на волікаў, што пад цяжкім ярмом аруць зямліцу — на карысьць людзям. С слязьмі ў вачох слухае ён аповесьць аб тым, як бедные кітайцы на сьпякоце працуюць, зьбіраючы гарбату, каб мы мелі што піць. Жаль зьнімае душу яго і так хочэцца памагчы гэтым нешчасным, даць ім хоць крыху адпачынку і ўцехі…
Гэткіе думкі роюцца ў дзіцячай галоўцы, — і вось родзіцца ў ёй сьмелая жаданьне: знайсьці чудатворную кветку папараці і таемнай сілай яе даць шчасьце ўсяму жывому на зямлі.
Калі па вёсках народ спраўляе сьвята Купалы, калі скрозь палаюць вогнішчы і пануе радасьць між людзьмі, — у цёмную ночку, усхапіўшыся с цёплай пасьцелькі, цішком прабіраецца ў лес малы хлопчык. Гараць яго вочкі, рукі самі выцягіваюцца ўперад — да кожнага аганьку, што мігнуў між зялёнымі зарасьлямі. Скачуць аганькі і вабюць хлопчыка глыбей і глыбей у гушчар, у топкае балота. Але ён не глядзіць ні на што: сьветлая думка развевае цемру ночы, разганяе ўселякіе страхі, што сьцерагуць заклятай кветкі купальскай.
Скачуць вогнікі — раз блізка, то ізноў далёка. І радасьць дзіўная, напаўняе сэрцэ дзіцяці: ён бачыць кветку, ён, дастане яе, — і ня будуць ужо волікі цягаць ярма на плячох, ня будзе ўжо кітаец надрываць свае сілы, абліваючыся потам!…
Скачуць вогнікі, — слабеюць сілы дзіцяці. Вязнуць ногі яго: балота цягне у глыб, туліць і вабіць у мягкую пасьцельку сваю…
Хлопец утануў у балоці: яго ахвяра прапала дарэмна. Сьмерць затушыла мо’ вялікі будучы сьветач?!
