цікамі, гатуючы зялёную рунь. Там, дзе нядаўна жаўцела ярына ды жыта, слалася гала пожні, утаптанай гавядаю. Многія палоскі былі пазяблены, каб зямля пасьпела лепей перапрэць. З лясоў, пахмурнеўшых, а дзе пераадзетых у жоўта-чырванаватую вопратку, прыляталі кучы шпакоў, апускаліся на сьвежую ральлю і клапатліва бегалі па разорках. Неба ўжо засаб колькі дзён было ўслана гнедымі кіселістымі хмарамі, з якіх няўсьціханна сачыўся драбнюткі дожджык.
Міналася палявая работа. У сілцоўцаў паварочвалі думкі і клопаты да зімы. Дровы, кастрыка, яшчэ сёе-тое для хатняга агляду — і там малацьба. Пакуль не раскісьне зямля — кончыць работу з фурманкамі, а тады хай сабе гразь, сьнег — ня страшна.
Стэпе было крыху іначай ад другіх: восень спыняла яе заработкі. Гатаваньне к зіме — ей шмат цяжэйшае, ніж другім. Дровы прыдзецца на плячох насіць з лесу: куды-ж аддасі на іх сабраны рубель-другі. Прыгодзяцца на зіму, бо нямнога высучаш кудзеляю. Ды к гэтаму — усё роўна няма чаго рабіць. Кончыцца капаньне бульбы, мо’ хто на дзень-другі пазаве лён паслаць ці патрапаць — і таквеля. Не сядзець-жа ў хаце — хопіць зімы. Пакуль ногі цягаюць, трэба рухацца хоць за чым. Тым болей, што працы яна з маленства не баялася ніякай. Не палохала яе і наступная восень, досі вядомая ёй па мінулых гадох, у многіх, падобных на гэты…
Але адно карцела Нязвычнісе — гэта Рыгор. Ад яго ўсё яшчэ ня было ніякіх вестак. Колькі ні чакала Стэпа пісьма — не магла дачакацца. Думала да ўтому, гадала, бегала пытаць рады ў Сёмкі, што ёй рабіць, як быць. Дапускала нязбыўную думку, каб паехаць самой у Рыгу і адшукаць яго, мерылася падаваць запросіны праз поліцыю. Аба ўсім паведамляла Загонаў, сына і бацьку, як-бы просячы іх згоды. Сёмка здаволен быў гэтаму, суцяшаючы Стэпу, ды абнадзейваючы яе пачакаць яшчэ дзянёк- другі. Але скора Сёмкавы ўгаворы сталі надакучаць ёй: яна пакідала верыць яму, злавалася, а пасьля стала западозрываць. «Тут нешта некае ёсьць, але Сёмка хітруе і стараецца абайсьці мяне», думала Стэпа і радзей хадзіла да Загонаў. Затое стала наведваць Крупнікаў і ў іх распытваць. Крупнікі, занятыя сваім сынам, Хаімам, мала цікавіліся яе скаргамі, клопатам ды трывогаю. Да гэтага яны самі доўгі час не дазнаваліся прычын Сёмкавага допыту.
