Перайсці да зместу

Старонка:Гістарычная думка (1956).pdf/9

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Гэта старонка не была вычытаная

Складальнікі падрабязных летапісаў былі блізкімі да літоўскіх феадалаў, якія ў той час адцясняліся на задні план феадаламі Польшчы. Інтарэсы гэтых літоўскіх феадалаў яны імкнуліся з асаблівай сілай адстаяць супраць Польшчы, а часткова і супраць Масквы. Пры гэтым антыпольскія настроі былі ў падрабязных летапісах значна больш ярка выражаны, чым антымаскоўскія, бо шляхецкія колы Літвы больш баяліся абмежавання сваіх палітычных правоў з боку Польшчы, чым з боку Масквы.

У падрабязных летапісах можна знайсці шмат паданняў аб паходжанні як літоўскай шляхты ў цэлым, так і яе асобных родаў. Гэтыя паданні, вядома, былі казачнымі і легендарнымі. Яны прыпісвалі шляхце паходжанне яе ад нейкага рымскага князя Палемона, сваяка Нерона, які ўцёк ад самавольства імператара ў чужыя краі. Яму спадарожнічалі пяцьсот знатных рымлян з сем'ямі. Плывучы на караблях праз Міжземнае мора і акіян у пошуках месц для пасялення, яны дасягнулі вусця Нёмана і пасяліліся ў яго басейне. З цягам часу пасяленцы размножыліся і занялі тэрыторыю да Заходняй Дзвіны. Ад патомкаў Палемона пайшоў народ літоўскі і літоўская шляхта[1]. Самое слова Літва летапісец утварае ад лацінскага слова lituus (труба), таму што «людзі тыя, што за Велею (Вілія - прыток Нёмана) паселі, ігрывалі на трубах дубасных»[2]. Гэтыя фантастычныя паданні складзены з яснай мэтай паказаць старадаўнасць паходжання літоўскай шляхты ў процілегласць шляхце польскай, якая такой старадаўнасцю не магла пахваліцца. У спісе Быхаўца апавядаецца, як паны літоўскія ў прамове, звернутай да германскага імператара, які нібыта прыбыў сам на каранацыю Вітаўта[3], даказвалі, што ў палякаў шляхта была простага паходжання, бо яны перанялі свае гербы ад чэшскіх паноў: «Мы-ж шляхта старая рымская і продкі нашы з гэтымі гербамі сваімі (г. зн. рымскімі гербамі) дайшлі да тых панстваў, у якія яны ўсяліліся..., і не хочам ніякіх новых гербаў, але трымаемся сваіх старых гербаў, якія нам пакінулі нашы продкі»[4]. І германскі імператар нібыта згадзіўся з літоўскімі панамі і адказаў ім, што ведае, што яны - старая рымская шляхта, больш старадаўняя, чым польская, але ўсё-ж раіць ім жыць з польскімі панамі ў міры і дружбе[5].

У падрабязных хроніках значная ўвага аддаецца доказам старадаўняга паходжання не толькі ўсёй літоўскай шляхты, але і асобных знатных літоўскіх родаў. Усе яны аказваліся патомкамі легендарнага Палемона, прычым многія з іх рабілі розныя подзвігі. Наогул у летапісах вялікая ўвага аддаецца ўсяму таму, што было звязана з жыццём і багаццямі асобных знатных родаў Літвы.

Хоць падрабязныя летапісы накіраваны галоўным чынам супраць Польшчы і польскіх паноў, якія абвінавачваюцца ў баязлівасці, у гультайстве і нават зверствах, некаторыя месцы з іх прасякнуты пагардай і ў адносінах да Масквы. Так, у іх апавядаецца, вядома, наперакор гістарычнай праўдзе, што калі князь Ольгерд падыйшоў да Масквы, то маскоўскі князь Дзмітрый Іванавіч пакорліва прасіў яго, каб той «яго з вотчыны яго з Масквы не выгнаў і гнеў свой адпусціў, і ўзяў-бы ў яго, што хацеў...» Ольгерд згадзіўся памірыцца з Дзмітрыем Іванавічам, але у знак сваёй перавагі над ім прысланіў сваё кап'ё да сцяны Маскоўскай гучным голасам абвясціў: «Княже великий Московский, памятуй, што

  1. ПСРЛ, т. ХѴII, стар. 227-330 (спіс Красінскага).
  2. Там жа, стар. 270.
  3. Вядома, увесь гэты расказ аб прыбыцці імператара германскага на каранацыю Вітаўта з'яўляецца выдумкай.
  4. ПСРЛ. т. ХVІІ, стар. 527 (спіс Быхаўца).
  5. Там-жа