Па дарозе (1926)/Восень і радасьць
| ← Па дарозе | Восень і радасьць Апавяданьне Аўтар: Кузьма Чорны 1926 год |
Забойства → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Восень і радасьць. |
Прапануем да спампаваньня!
ВОСЕНЬ І РАДАСЬЦЬ
(Настроі)
З яшчэ нядаўных часоў свайго маленства я памятую хмурную восень.
Плакалі вятры ў туманных лагчынах і разносілі па вільготнай зямлі глыбокія зыкі родных лясоў ды вострыя песьні высахшых меж…
І хмары хадзілі,
і сонца сьвяціла,
і пад золатам халоднай ясноты ціха ляжала ральля.
Кружыліся вароны па ветры, з-пад бараны мае клявалі зерня і крычалі —
так неяк крычалі,
што пачало мне здавацца:
Ці не адчулі гэта яны сваю мяжу жыцьця і сьмерці —
бо йшла зіма.
Усё дзьмуў вецер і — усё грэліся пры агнёх пастушкі.
Плакаў ад ветру сьляпы конь, уставіўшы голаў у высахшы быльнік, і з замілаваньнем вялікім глядзеў на яго брат мой — хлапчына малы, з расьсечаным некалі тварам у бясконцнай рабоце, што з самых маленькіх дзён ужо спаткала яго. —
— Гэта сеялі жыта.
А ляцелі над полем у вырай зімовы балотныя птушкі:
— Пі-пі, пі-пі!
Гнаў вецер і іх і гэтыя іх галасы.
Hec ix.
І нёс яшчэ гулкія звоны іржавага дроту, што цягнуўся над полем па шэрых, падгніўшых слупох.
Дзе там пачуць гэты звон пустога жалеза, калі жывых звонаў не перачуць, не пераслухаць!?
І далася птушка жоўтымі грудзьмі ў зьвінючы дрот:
— Пі-пі!..
Крыкнула яна з халоднай зямлі да сваіх, кінулася была за імі, але пацякла раптам кроў з-пад крыла.
Ужо прыбег да яе брат мой — хлапчына малы, прылажыў хустку да яе крыла, а ўсё крычала:
— Пі-пі, пі-пі!..
І тады з другога загону прышла жанчына.
Твар у яе быў жоўты і вялы ад жыцьця, мерзлі ёй ад асеньняй зямлі босыя ногі, хавала яна рукі ў рукавы халоднай адзежы
і ўсё стаяла,
і ўсё маўчала,
і ўсё глядзела на птушку ды на сына-хлапчыну.
І раптам пацяклі па яе
слаўным,
незабываемым,
бясконца дарагім.
ніколі і нікім не намалёваным,
Нявыказаным
твары — пякучыя сьлёзы.
Слёзы маткі —
Сілу ж іх хто выявіць?!
Наша маці гэта была.
І тады мне зрабілася ясна:
Гэта ж плача яна не над птушкай.
Гэта-ж бунт вялікі паднялі ў ёй пачуцьці.
Бунт:
Што шэрыя дні вельмі-ж халодныя,
Што вельмі-ж босаму холадна ў ногі,
Што вельмі-ж грудзі баляць ад няма-чым затуліць іх ад ветру.
Што падаюць на зямлю пакутніцы-птушкі
Што даводзіцца мучыцца ад астраты пачуцьцяў…
І чаму не пасьмеў тады я стаць перад ёй на калені?
Але-ж хіба ты прыметны, з усім сваім, перад вялікасьцю?..
Якраз тры дні было да зімы.
Тры дні змагалася сонца з хмарамі, тры дні сьпявалі вятры глыбокія песьні і тры дні ў хаце на асьвечаным асеньнім сонцам акне крычала пакутніца-птушка:
— Пі-пі, пі-пі!
І ўсё плакала жанчына.
Плакала, часам, і не сьлязьмі, ды пачуцьцямі.
Але-ж хіба прыметны ты, з усім сваім, перад вялікасьцю?
∗ ∗
∗ |
І сягоньня восень.
Як з мрокам дзён прыходжу дадому, чую, як за акном падаюць жоўтыя лісты.
Яны шумяць пад нагамі.
І як-бы на высокую гару да мяне даходзіць —
І глыбокі звон, і пусты звон, і родныя гаворкі людзей,
І гулкія песьні асеньняга ветру у шырокіх палёх, над золатам радасных хат…
Пахне трава, малая і пажоўклая, на межах ды выганах.
Ходзяць коні па голых паплавох; і зноў чую я, як радасна грыміць жалеза.
І раптам уськінецца бунт непакойных пачуцьцяў:
— Гэта-ж тры аршыны пяску ляжыць на грудзёх тэй вялікай жанчыны, што некалі, увосень, плакала аб усім —
над раненай птушкай
на халоднай ральлі…
Кіпіць бунт і адыходзіць.
І зноў пачуцьці растуць.
І думаю я: i
Можа яшчэ дзе і сястра цяпер плача, або брат чаго спахмурнеў…
І яшчэ я думаю,
І адчуваю:
Хутчэй-жа выплаквайце свае апошнія сьлёзы, каб нават і сьлед іх ня схмурыў новай радасьці —
Што расьце.
Што ўзьнялася,
Што ўжо красаваць пачынае…
І раптам устае перад вачыма маімі вобраз тэй вялікай жанчыны:
Яна сьмяецца ціха і ясна,
сьмяецца дзецям сваім, што ахвацілі шырынёю зямлю.
І бачу я ясноту зямлі:
Новае сонца…
∗
∗ ∗ |
Вечар ложыцца на зямлю за акном.
У звонкай цішы я слухаю мэлёдыю:
— Падаюць за акном лісты, сьпявае над імі вецер вясёлыя песьні, нясе ён звоны гораду у родную шыр — іржышча, ральлі, паплавоў ды лясоў.
А там пад ім коні трасуць касматымі грывамі, у вырай птушкі ляцяць і водгульлем гулкім лясы аддаюць сьвету вялікія звоны гэтай мэлёдыі,
мэлёдыі радаснай,
мэлёдыі вялікай,
мэлёдыі новай —
і глыбокай ад таго, што паднялася яна на зямлі, некалі аблітай пякучымі сьлязьмі вялікай жанчыны — пакутніцы маткі.
Восень.
Вечар.
І ціш.
Шырыцца мэлёдыя…
На дварэ —
за вакном:
падаюць лісты.
9-X-1925 г.