Ня можна шыць усе боты на адзін капыл

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Ня можна шыць усе боты на адзін капыл
Проза
Аўтар: Францішак Умястоўскі
1927 год
Крыніца: Часопіс «Беларускі Дзень», № 3, 14 красавіка 1927 г., б. 5-7

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




МАЛЕНЬКІ ФЭЛЬЕТОН.

Ня можна шыць усе боты на адзін капыл.

Яшчэ прад вайною Вільня была вялікім горадам, а пасьля вайны, як далучылі да гораду частку сумежных прыгарадных вёсак — Вільня зрабілася яшчэ вялікшай. Пасярэдзіне гораду палацы, тратуары са сьцежкамі і алеі, электрычнасьць, народ кішыць, як мурашкі ў мурашніку падчас пагоды — і днём і ўночку шум, грукат і таўкучка.

А на ваколіцах — хаты, гразь, цемра і з заходам сонца, калі сярэдзіна Вільні зігаціць агнём, кішыць народам і гуляе, дык — у ціхіх і цёмных яе ваколіцах усё сьпіць ўжо моцным сном.

Адно, што роўна для ўсяе Вільні — гэта падаткі і законы.

І вось адзін раз, выйшаў такі для ўсяе Вільні закон, каб а гадзіне 10-ай увечары ўсе вароты былі пазачыняны. Гэта знача затым, каб людзі маглі спакойна спаць, не баючыся зладзейства.

Мэта дабрая — няма чаго сказаць.

„А хто ня споўніць, гэнага закону“, — казала ўлада, — „таму напішуць пратакол і наложаць штрафу“.

Дзеля таго, што ў тым часе якраз залішне пачала гуляць нейкая наезжая ў Вільню шайка малайцоў — было наказана пільна абаць аб выпаўненьні гэтага закону.

Вялікае начальства прыказала меншаму, меншае — яшчэ меншаму і гэтак далей, ажно, адтрымаўшы прыказ, самае найменшае начальства прылажыла руку да казырка шапкі і, крыкнуўшы службова: „rozkaz!“ стукнула абсацамі, павярнулася на пятах і пайшло выпаўняць прыказ. Прыйшло аж у ваколіцу. А ў той час пачаў марасіць дожджык, неба завалакло хмарамі — зрабілася цёмна, як у пекле.

Як тут выпаўніць прыказ, калі ня толькі ня можна разглядзець, ці зачынены вароты ці не — але і саміх варотаў ня ўбачыш? І ўздыхнула туткі наша беднае самае найменшае начальства і пачало праклінаць сваю злую долю.

І трэб-ж было ехаць з роднай далёкай вёскі ў гэны дзікі край, каб цяперака стаяць тут ў балоце і мокнуць у цемры пад дажджом!

— Вось і пашырай тут культуру, калі паскудных нават варотаў знайсьці ня можна… Дзіўны народ — не разгадаеш яго. Адны называюць сябе палякамі, іншыя беларусамі, а паводлуг мяне, дык ўсе яны разам адно толькі быдла і бальшавікі.

І вось калі гэтак прамочанае амаль да ніткі самае найменшае начальства, кляло і сваю злую долю, што закінула яго ў гэны дзікі край і гэных нязнаных яму людзей, якіх ні яно не магло добра разумець і якія таксама і яго не разумелі, раптам маланкаю праляцела ў яго галаве думка: „А як-жа быць з прыказам? Калі ня споўніць яго — не пахваляць“.

Задумалася маленкае начальства, засупілася і, хутка намеціўшы плян працы, пачало мацаць платы рукою.

Абмацала адзін плот, наткнулася на вароты. Але вось гора — вароты зачынены на нейкую зачэпку.

Каб адчапіць толькі — пратакол быў-бы гатовы. Але як на злосьць зачэпка не гадаецца і як адчапіць яе ў цемры — не згадаеш.

Няма чаго рабіць. Пачало самае найменшае начальства мацаць другі плот і раптам амаль ня крыкнула з радасьці.

Чуе пад рукою: нейкі слупок, а за ім пуста, — а далей другі слупок і на ім вароты вісяць, запраўды незачыненыя вароты.

Усьцешылася туткі наша самае малое начальства: насупіла бровы і, падцягнуўшы падпружку ад шапкі под бараду, — ўвайшло службовым крокам у двор і стукнула ў ваконца гаспадарскай хаты.

— Хто там таўчэцца по начы?! — азваўся з хаты заспаны, нездаволовы голас.

— Гэта я, паліцэйскі, — адчынеце!

У хаце пачуўся некі шорах, пачакаўшы трошку, ціхі шопат, плач дзіцяці, тупат босых ног па падлозе і праз хвіліну ў ваконцы бліснула жоўтае сьватло ліхтарні, шукаючы твару таго, хто гэтак недарэчы сваім стукам зьнепакоіў сям‘ю.

— Адчыняйце дзьверы! — прыказваў няпрошаны госьць.

Гаспадар, пазнаўшы паліцыю, адчыніў дзьверы і ўпусьціў гасьця.

— Чаму варот на-нач не зачынаеце? — пачаў той ад парога.

— Якіх варот?

— Як гэта якіх?.. звычайных варот.

— Ды ў мяне ніякіх варот няма.

— Няма? Бяры, панок, ліхтарню, дык я пакакажу, якія вароты.

Гаспадар апрануў кажух, абуў на босыя ногі боты, ўзяў ліхтарню і яны выйшлі з хаты,

— Вось якія вароты! — гукнула настаўніцкім тонам начальства, прывёўшы гаспадара да слупка, на якім хісталася па аднэй пятлі казыханых ветрам некалькі паломаных дошчак.

— Паночку, якія-ж гэта вароты? — тлумачыўся гаспадар.

— А што-ж гэта такое, калі не вароты?

— Што гэта?… адно цьфу і нічога болей.

— Калі гэта не вароты, то дзе-ж вашы вароты?

— А так, папраўдзе кажучы, варот ніякіх і няма ў мяне; гляньце: платы скрозь паразьбіраны, калі і так адкуль хочаш зайсьці можна, навошта-ж мне вароты?

— А вы кудэма ўязжаеце ў двор?

Так вядома — паміж гэнымі слупкамі, бо туткі якраз масток праз канаву.

— Вось гэта, паводлуг закону, і ёсьць вароты і іх трэба зачыняць на-нач, а дзеля таго, што вы іх не зачынілі — будзе пратакол

— За што, пане начальніку, — дзіваваў гаспадар, — гляньце, ўсе баз мала суседзі варотаў ня маюць.

— Хто-ж такі ня мае?

— А вось хоцьбы Сьцяпан, Баравік, Янка Гарманісты і Пятрук Казёл, і Ляксандра Баброўская — ня маюць варот.

— І вы гэта можаце пасьведчыць?

— Ды ўся вёса тое самае скажа — платы паразьбіраны, дык навошта ім вароты?

— Ну добра, пойдзем да хаты.

У хаце начальства села за столік, запісала пратакол і, прачытаўшы, сунула падпісаць гаспадару.

Той падпісаў, бо ўсё, што ў ім было напісана, магла пацьвярдзіць хоць уся вёска.

Праўда, ў пратаколе гэным ня было сказана, што платы скрозь паразьбіраны і што на слупкох не вароты, але адно „цьфу“ толькі.

Але, можа гэтак і трэба. Паліцэйскі — паціраючы рукі выйшаў, забыўшы ад радасьці аб сваім начальніцкім тоне, бо заместа аднаго пратаколу меў цэлых пяць, а гаспадар, зачыняючы за гасьцём дзьверы, таксама цешыўся, што ўсё гэтак добра скончылася.

Толькі праз нейкі месяц аказалася, што ня так гэта добра было, як аму здалося.

І яго і Баравіка, і Гарманістага, і Баброўскую аштрафавалі па 10 злотых кожнага.

— Падняўся ў вёсцы гвалт, і калі дазналіся, што гэта ўсё, дзякі нашаму гаспадару, — суседзі амаль ня зьелі яго, а асабліва Баброўская. Тая дык проста жыць яму не давала і кляла на чым сьвет стаіць, звычайна, як баба. Аштрафованыя хацезі жаліцца, але, пакуль надумаліся, — прышоў адказ, што ўжо позна і штраф трэба было заплаціць.

Вось, дарагія чытачы, як скончылася ў ваколіцы справа з гэтым, роўным для ўсяе Вільні законам.

Якая-ж адсюль навука?

А вось якая:

Закон трэба пісаць асьцярожна, каб заместа дабра для грамадзян, якое мае на мэце закон, ня выйшла часам так, як з гэтымі дошкамі пры слупку, якія паводлуг закону, растлумачанага самым найменшым начальствам, былі варотамі, а па думцы гаспадара ваколіцы адно „цьфу“ і нічога болей.

І пішучы закон, трэба таксама ведаць, што нават і ў Вільні ня можна ўсіх ботаў шыць на адзін капыл.

Д. П.