Ня можна шыць усе боты на адзін капыл
| Ня можна шыць усе боты на адзін капыл Проза Аўтар: Францішак Умястоўскі 1927 год Крыніца: Часопіс «Беларускі Дзень», № 3, 14 красавіка 1927 г., б. 5-7 |
Прапануем да спампаваньня!
МАЛЕНЬКІ ФЭЛЬЕТОН.
Яшчэ прад вайною Вільня была вялікім горадам, а пасьля вайны, як далучылі да гораду частку сумежных прыгарадных вёсак — Вільня зрабілася яшчэ вялікшай. Пасярэдзіне гораду палацы, тратуары са сьцежкамі і алеі, электрычнасьць, народ кішыць, як мурашкі ў мурашніку падчас пагоды — і днём і ўночку шум, грукат і таўкучка.
А на ваколіцах — хаты, гразь, цемра і з заходам сонца, калі сярэдзіна Вільні зігаціць агнём, кішыць народам і гуляе, дык — у ціхіх і цёмных яе ваколіцах усё сьпіць ўжо моцным сном.
Адно, што роўна для ўсяе Вільні — гэта падаткі і законы.
І вось адзін раз, выйшаў такі для ўсяе Вільні закон, каб а гадзіне 10-ай увечары ўсе вароты былі пазачыняны. Гэта знача затым, каб людзі маглі спакойна спаць, не баючыся зладзейства.
Мэта дабрая — няма чаго сказаць.
„А хто ня споўніць, гэнага закону“, — казала ўлада, — „таму напішуць пратакол і наложаць штрафу“.
Дзеля таго, што ў тым часе якраз залішне пачала гуляць нейкая наезжая ў Вільню шайка малайцоў — было наказана пільна абаць аб выпаўненьні гэтага закону.
Вялікае начальства прыказала меншаму, меншае — яшчэ меншаму і гэтак далей, ажно, адтрымаўшы прыказ, самае найменшае начальства прылажыла руку да казырка шапкі і, крыкнуўшы службова: „rozkaz!“ стукнула абсацамі, павярнулася на пятах і пайшло выпаўняць прыказ. Прыйшло аж у ваколіцу. А ў той час пачаў марасіць дожджык, неба завалакло хмарамі — зрабілася цёмна, як у пекле.
Як тут выпаўніць прыказ, калі ня толькі ня можна разглядзець, ці зачынены вароты ці не — але і саміх варотаў ня ўбачыш? І ўздыхнула туткі наша беднае самае найменшае начальства і пачало праклінаць сваю злую долю.
І трэб-ж было ехаць з роднай далёкай вёскі ў гэны дзікі край, каб цяперака стаяць тут ў балоце і мокнуць у цемры пад дажджом!
— Вось і пашырай тут культуру, калі паскудных нават варотаў знайсьці ня можна… Дзіўны народ — не разгадаеш яго. Адны называюць сябе палякамі, іншыя беларусамі, а паводлуг мяне, дык ўсе яны разам адно толькі быдла і бальшавікі.
І вось калі гэтак прамочанае амаль да ніткі самае найменшае начальства, кляло і сваю злую долю, што закінула яго ў гэны дзікі край і гэных нязнаных яму людзей, якіх ні яно не магло добра разумець і якія таксама і яго не разумелі, раптам маланкаю праляцела ў яго галаве думка: „А як-жа быць з прыказам? Калі ня споўніць яго — не пахваляць“.
Задумалася маленкае начальства, засупілася і, хутка намеціўшы плян працы, пачало мацаць платы рукою.
Абмацала адзін плот, наткнулася на вароты. Але вось гора — вароты зачынены на нейкую зачэпку.
Каб адчапіць толькі — пратакол быў-бы гатовы. Але як на злосьць зачэпка не гадаецца і як адчапіць яе ў цемры — не згадаеш.
Няма чаго рабіць. Пачало самае найменшае начальства мацаць другі плот і раптам амаль ня крыкнула з радасьці.
Чуе пад рукою: нейкі слупок, а за ім пуста, — а далей другі слупок і на ім вароты вісяць, запраўды незачыненыя вароты.
Усьцешылася туткі наша самае малое начальства: насупіла бровы і, падцягнуўшы падпружку ад шапкі под бараду, — ўвайшло службовым крокам у двор і стукнула ў ваконца гаспадарскай хаты.
— Хто там таўчэцца по начы?! — азваўся з хаты заспаны, нездаволовы голас.
— Гэта я, паліцэйскі, — адчынеце!
У хаце пачуўся некі шорах, пачакаўшы трошку, ціхі шопат, плач дзіцяці, тупат босых ног па падлозе і праз хвіліну ў ваконцы бліснула жоўтае сьватло ліхтарні, шукаючы твару таго, хто гэтак недарэчы сваім стукам зьнепакоіў сям‘ю.
— Адчыняйце дзьверы! — прыказваў няпрошаны госьць.
Гаспадар, пазнаўшы паліцыю, адчыніў дзьверы і ўпусьціў гасьця.
— Чаму варот на-нач не зачынаеце? — пачаў той ад парога.
— Якіх варот?
— Як гэта якіх?.. звычайных варот.
— Ды ў мяне ніякіх варот няма.
— Няма? Бяры, панок, ліхтарню, дык я пакакажу, якія вароты.
Гаспадар апрануў кажух, абуў на босыя ногі боты, ўзяў ліхтарню і яны выйшлі з хаты,
— Вось якія вароты! — гукнула настаўніцкім тонам начальства, прывёўшы гаспадара да слупка, на якім хісталася па аднэй пятлі казыханых ветрам некалькі паломаных дошчак.
— Паночку, якія-ж гэта вароты? — тлумачыўся гаспадар.
— А што-ж гэта такое, калі не вароты?
— Што гэта?… адно цьфу і нічога болей.
— Калі гэта не вароты, то дзе-ж вашы вароты?
— А так, папраўдзе кажучы, варот ніякіх і няма ў мяне; гляньце: платы скрозь паразьбіраны, калі і так адкуль хочаш зайсьці можна, навошта-ж мне вароты?
— А вы кудэма ўязжаеце ў двор?
— Так вядома — паміж гэнымі слупкамі, бо туткі якраз масток праз канаву.
— Вось гэта, паводлуг закону, і ёсьць вароты і іх трэба зачыняць на-нач, а дзеля таго, што вы іх не зачынілі — будзе пратакол
— За што, пане начальніку, — дзіваваў гаспадар, — гляньце, ўсе баз мала суседзі варотаў ня маюць.
— Хто-ж такі ня мае?
— А вось хоцьбы Сьцяпан, Баравік, Янка Гарманісты і Пятрук Казёл, і Ляксандра Баброўская — ня маюць варот.
— І вы гэта можаце пасьведчыць?
— Ды ўся вёса тое самае скажа — платы паразьбіраны, дык навошта ім вароты?
— Ну добра, пойдзем да хаты.
У хаце начальства села за столік, запісала пратакол і, прачытаўшы, сунула падпісаць гаспадару.
Той падпісаў, бо ўсё, што ў ім было напісана, магла пацьвярдзіць хоць уся вёска.
Праўда, ў пратаколе гэным ня было сказана, што платы скрозь паразьбіраны і што на слупкох не вароты, але адно „цьфу“ толькі.
Але, можа гэтак і трэба. Паліцэйскі — паціраючы рукі выйшаў, забыўшы ад радасьці аб сваім начальніцкім тоне, бо заместа аднаго пратаколу меў цэлых пяць, а гаспадар, зачыняючы за гасьцём дзьверы, таксама цешыўся, што ўсё гэтак добра скончылася.
Толькі праз нейкі месяц аказалася, што ня так гэта добра было, як аму здалося.
І яго і Баравіка, і Гарманістага, і Баброўскую аштрафавалі па 10 злотых кожнага.
— Падняўся ў вёсцы гвалт, і калі дазналіся, што гэта ўсё, дзякі нашаму гаспадару, — суседзі амаль ня зьелі яго, а асабліва Баброўская. Тая дык проста жыць яму не давала і кляла на чым сьвет стаіць, звычайна, як баба. Аштрафованыя хацезі жаліцца, але, пакуль надумаліся, — прышоў адказ, што ўжо позна і штраф трэба было заплаціць.
Вось, дарагія чытачы, як скончылася ў ваколіцы справа з гэтым, роўным для ўсяе Вільні законам.
Якая-ж адсюль навука?
А вось якая:
Закон трэба пісаць асьцярожна, каб заместа дабра для грамадзян, якое мае на мэце закон, ня выйшла часам так, як з гэтымі дошкамі пры слупку, якія паводлуг закону, растлумачанага самым найменшым начальствам, былі варотамі, а па думцы гаспадара ваколіцы адно „цьфу“ і нічога болей.
І пішучы закон, трэба таксама ведаць, што нават і ў Вільні ня можна ўсіх ботаў шыць на адзін капыл.
Д. П.