Наваградзкае жыцьцё

Наваградзкае жыцьцё Публіцыстыка Аўтар: Францішак Умястоўскі 1927 Крыніца: Газэта «Беларускі Дзень», № 7, 14 сакавіка 1927 г., б. 3—4

Прапануем да спампаваньня!

Наваградзкае жыцьцё.

Даўно я ня быў у Наваградку, мусі гадоў з 20. Тады ёй быў толькі павятовым горадам і ня сьніў мусі аб той неспадзеўцы, якая яго спаткала.

Цяпер ён зусім перамяніў свой твар: зрабіўся нейкім важным, прылізаным, адным словам, мае пратэнсіі на запраўдны ваяводзкі горад.

Толькі падчас кірмашу, ці рынку ён узноў прыбіраецца ў сваю даўнейшую, прадваенную вопратку. Кажух і сярмягі запаўняюць рынак, крамкі і ўсе вуліцы гораду, ўсюды чутна беларуская мова. Сакочуць бабы, скрыпяць вазы, іржуць коні, ляціць лаянка мужыкоў: паміж каторымі шмыртаюць мясцовыя жыдкі-гандляры, скупаяючы гаспадарскае дабро.

Адно, чаго ня бачыў я цяпер у Наваградку — тла прыгожых нацыянальвых вопратак, распаўсюджаных перад вайною ў Шчорсах і іх аколіцах, якімі выдзяляліся тамтэйшыя дзяўчаты і дзяцюкі ад рэшты сялянства. Недзе прапалі цяпер фарсістыя шчорсаўскія кажухі з адкладнымі шырокімі каўнерамі і з наскос прарэзанымі кішанямі, ня відаць дзяўчат-красуляў, у іх прыгожых, спэцыяльнага крою, пашытых да стану, каптаніках, з-пад каторых выглядалі белыя, вышываныя кашулі з адкладнымі каўнерыкамі. Ці-ж бы загранічная мода гэтак атуманіла шчарсуноў, што дзеля яе адмовіліся ад свае народнае прыгожае вораткі, перамяніўшы яе на крамны тандэтны шык? Калі так, то шкада і сорам вам, шчарсуны!

Адно што і ў гэныя дні адрозьнівае цяперашні Нагаградак ад даўнейшага—гэта тое, што ў ім спатыкаеш цяпер шмат сялян з газэтаю ў руках і то з газэтаю беларускаю, якая да вайны мала мела доступу да вёскі. Цяпер аёска чытае і шукае газэты свае — беларускае.

У рынковыя дні гаспадар газэтнага кіёску, што стаіць на рынку, робіць на іх зусім добры інтэрас.

Зьвяртаюць таксама ўвагу ў цяперашнім Наваградку і надпісы, абвяшчаючыя істнаваньне розных установаў, якіх да вайны ня было і ўспаміну. Да ліку іх належыць прыватная Беларуская Гімназія.

Як чалавеку, пішучаму ў беларускую газэту, не заглявуць да яе? Вось я і зайшоў паглядзець, як жыве, ак гадуецца моладзь наша, гэная надзея і будучыя правадыры нашага сялянства?

Гімназія, не даючы ніякіх правоў, вядзе сваю працу ў вельмі цяжкіх варунках. Памешканьне больш чым беднае, вучні яе, за малым выняткам, дзеці нашых сялян-хлебаробаў, таксама бедныя. Гімназія дагэтуль, паводлуг расказу пана Дырэктара, трымалася з аплаты за навуку, якая была устаноўлена: ў I-ай клясе 10 зл. за год, II-ай кл. — 90 зл., III-яй—100, IV-ай—120, V-ай—140, VI-ай—170, VII-ай 200 і ў VII клясе 220 зл. за год.

Лічачы больш за паўтары сотні вучняў, Гімназія не магла ўтрымацца з аднэй толькі аплаты за навуку, тым болей, што шмат бацькоў не магло заплаціць поўнай сумы, дзеля свае беднасьці, і, каб ня выкінуць на вуліцу іншы раз здольнага да навукі хлапца, Гімназія мусіла карыстацца дапамогамі з розных крыніцаў. Дапамогі гэныя аднак не маглі пакрыць усіх выдаткаў і бязупынны недахоп грошай давёў да таго, што за 20 дзён чэрвеня, за ўвесь ліпень і жнівень настаўніцкі пэрсонал застаўся бяз пэнсіі і проста галадаў.

Навука ў беларускай мове вядзецца ўва ўсіх клясах, за выняткам 7-ай і 8-ай, у якіх выкладовай мовай зьяўляецца мова расейская, як перажытак быўшай расейскай гімназіі, з якой паўстала цяперашняя беларуская.

Дзеля істнаваньня гэных дзьвюх клясаў відаць яшчэ ў гімназіі сьляды расейскага налёту, які, здаецца нам, ў хуткіх часе прападзе бясьсьдедна разам з пераходам і дзьзюх апошніх клясаў да навучаньня ў беларускай мове, тым болей, што настаўніцкі пэрсонал, за малымі выняткамі, ўсе настаўнікі быўшай расейскай школы, пры даткнуцьці з масай беларускай сялянскай моладзі, якая думае і чуе пабеларуску, ахоплены нацыянальным пачуцьцём сыноў беларускае вёскі ўсё лепш і лепш наладжвае новае для яго вучаньне ў беларускай мове і пачынае жыць адным з гэнай моладзьдзю нацыянальным жыцьцём.

Што гэта так—вось факты,

Прада мною журнал „Наша Думка“, напісаны вучнямі гімназіі. Ў ім моладзь наша, у творах сваіх іншы раз няўдалых, а часьцей з адзнакамі бязумоўнага таленту, піша аб шчасьці навукі і аб сваім вясковым жыцьці.

Паміж літараў, выпісаных іншы раз ашчэ нявыраблевай рукою будучага поэта, паміж радкоў прозы, быць можа будучага знамянітага беларускага пісьменьніка, выглядае нацыянальная душа беларускага народу, яго гора і радасьці, яго доля-нядоля.

Я бачыў маладых супрацоўнікаў „Нашае Думкі“. Яны чыталі мае творы свае.

І тады толькі я зразумеў усё тое, чаго іншы раз не патрапілі выказаць у сваіх творах беларускія дзеткі.

Так, ня гледзячы на ўсе перашкоды, на ўсе цяжкія акалічнасьці, там у гэнай прыватнай Беларускай Гімназіі без правоў гадуецца нацыянальная душа беларускага дзіцяці. А працай гэнай кіруе настаўніцкі пэрсонал. Апрача газэты, пад яго кіраўніцтвам, рыхтуюцца і ставяцца беларускія спэктаклі, на якія, мне казалі, зьбіраецца сялянства ня толькі з блізкіх вёсак, але і з адлегласьці некалькіх дзясяткоў вярстоў.

І гэная праца не пааінна спыняцца і гімназія павінна істнаваць.

Апошнімі часамі наваградзкае ваяводзтва прышло з матар‘яльнай дапамогай гімназіі. Паводлуг нашых вестак, дапамога гэта будзе сталай. Хутка, бо здаецца 8.IV с. г. дзякі гэнай дапамозе пры гімназіі меў быць адчынены інтэрнат для 50 вучняў.

Бурсакі будуць плаціць толкьі за яду—30 зл. у месяц грашыма альбо, заместа грошай, прадуктамі на гэную суму г. знача: 1½ пуда мукі жытняй, 4 фунты сала, 10 фунтаў круп: 10 ф. мукі пшанічнай і 2 пуды бульбы.

Гімназія, адным словам, рухаецца і трэба думаць, што пры дапамозе бацькоў і ўраду не прападзе і, здабыўшы сабе зусім заслужаную пашану, здабудзе таксама і правы публічных школаў, якія адчыняюць бязупынны доступ да вышэйшай адукацыі.

Дзядзька Пранук.