Муляр (Маракоў, паэма)

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Муляр
Паэма
Аўтар: Валеры Маракоў
1929
Крыніца: Маладняк. – 1929. – № 7. – С. 3–18.

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




Ах, чаго так месяц хмарай прытуманены?
Што ж ты прызадумаўся, раскудравы мой?
Цi аб маладосцi, крыўдамi параненай,
Цi аб вечнай тайне мудрасцi людской?..

Не катуй без часу юных i бунтуючых
I не блытай сцежкi к светлым берагам...
Маладосць ахвярам i любвi даруючы,
Будзь такiм жа светлым i харошым сам...

На бунтоўным моры чалавечых мараў
Сёння твораць шчасце новае зямлi,
Каб мiльёны фабрык ад агню i пары
Да энергiй сонца перайшлi...

Каб ў палях, абведзеных залатымi сцежкамi,
Каласiўся горда вечны ураджай.
I каб людзi сёння з залатымi ўсмешкамi
Не былi братамi смерцi ды крыжам.

1. ДРУЖБА I РАЗДАРОЖЖА
Лiпнёвы вечар дагараў
Ў абдымках ласкавых i кволых.
I тонкагубы вецер граў
Над даллю нiў, палёў i сёлаў

Такою дзiўнаю гаворкай,
Такою ласкавай красой,
Як гэта даль, як гэта зорка
Над гэтай буйнай паласой...

Хтось кiнуў ружы на закаце
Жывой i сонечнай рукой,
I, нiбы казачная мацi,
Ноч навявала iм спакой.

Ў адзенне змроку і забыцця,
I сну, бяссоння i трывог
Сюды прыходзiў пазабыцца,
Хто пакахаць, хто верыць мог...

I я праходзiў той дарогай,
Я сэрца нёс ахвярам дню.
I ў iм было так многа, многа
Жывых надзей, навал, агню,

Iмкненняў радасных i палкiх,
Узлётаў зор, гарэнняў сiл,
Што i цяпер яшчэ, як змалку,
Жыцця шукаю мiж магiл.

Было нас двое — я i Нюрын...
Гарэлi разам, разам йшлi
I над адным вялiкiм мурам
Глыталi вапну, пыл зямлi.

Былi братамi, дружбу мелi,
Шукалi зорных вечароў,
Дзе стан бярозкi белацелай
Падпаясаны быў зарой.

Прайшло нямала дзён за працай,
Нямала сноў аднесла ў дым...
I нам, як ранне, маладым,
Хацелась верыць, што ў палацах

Мы будзем жыць — мы ўладары...
Ах, гэтых мараў не закрэслiць, —
Яны, як мора на зары,
Будзiлi сонечныя песнi...

Аднойчы мы ў разгары рання
Былi высока над зямлёй.
Хiстаў пад намi рыштаванне
Буй-вецер цёплаю рукой.

Аблiты глiнаю i вапнай,
Я сонцу гiмн тады злажыў...
Было так хораша, так трапна,
Бы сад расцвiў ў маёй душы...

I над пустэльняй воч туманных
Ўзыходзiў новы край зары,
I, песняй сонечнаю п’яны,
Я новай мовай гаварыў

З прыродай юнай i багатай,
З красой прастораў залатых,
З разлiвам хваль крывi заката
I з палкiм сэрцам маладых.

Гудзеў трывожна шумны горад,
Гул узрастаў, як акiян.
Я да яго iшоў прастораў
Без болю, крыўды i без ран.

Я успрымаў яго стыхiю
Стыхiяй юных сiл сваiх...
I снiў аб кветках дарагiх я
На пыльных плiтах гарадскiх.

Я кiдаў працу, кiдаў дружбу...
Я адлятаў душой у дым.
I словам вольным i напружным
Пеў гiмны славы маладым.

А Нюрын горка i жалобна
Кiваў мне буйнай галавой.
I з мэтай ласкавай i добрай
Выказваў погляд шчыры свой...

Нюрын:
„Глядзi, браток, не памылiся,
Разгубiш шоўк сваiх кудрэй.
Пагаснуць вочы, ў п’яных мыслях
Пачнеш клясцi жыццё i смерць...

Няма нiдзе вялiкшай праўды,
Як праўда працай жыць сваёй,
I вось чаму зусiм не праў ты,
Што верыш мэце той пустой...“

Што адказаць я мог на гэта?
Кiпела сэрца, як вулкан,
I вера ў свет, ў прасторы свету
Мне гаварыла: быць паэтам —
Не значыць жыць разгарам ран.

Я слухаў гул людскiх жаданняў,
Я кветкi рваў, я браў вянкi...
I я пайшоў ў тумане п’яным
Ад сэрцу любых, дарагiх
Туды, дзе бачыў свет пазнання
I светлай долi берагi.

2. НАШЫ СЦЕЖКI
Разышлiся дзве дарогi,
Разышлiся ўдаль.
Ўсталi хмары-крутарогi,
Загуло разводдзе хваль.
Па дарогах тых ды сцежках,
Дзе туман ды пыл,
Залатыя ружы ўсмешак
Не адзiн там сэрцам пiў...
Не адзiн адходзiў з помстай
Ў золата дарог.
К новым дням, жыццю, знаёмствам,
К новай долi на парог...
I браты на тых дарогах
Пад вятровы вой
Йшлi з агнём жальбы й трывогi
Баранiць край родны свой...
 *
Вось так i мы,
Пад залатым убраннем
Жывой i ласкавай начы,
Пайшлi шукаць прастораў рання,
Дасюль нязнаных далячынь.
 *
У нас па вёсках русакудрых,
Дзе новы быт ужо ўстае,
Пяюць на даўнi лад. Не мудра,
Бо новых песняў не стае.

Пяюць аб здрадзе, аб магiлах,
Як крыўдзiць пан сваiх сялян.
Што нiкне вера, тухнуць сiлы,
I сэрца змучана ад ран...

А паглядзiш, то колькi сiлы,
Якая моц! Якая моц!..
Што сталь растопленая ў жылах,
Пульсуе кроў... О, любы мой!

Там, на палях маёй Айчыны —
Вялiкай мацеры маёй, —
Часамi сонца дарма стыне,
Не скарыстанае зямлёй!

Дзе узрастаюць людзi сонца,
Патрэбны песнi новых дзён,
Каб па абуджанай старонцы
Прайшоў надзей i дум цыклон...

О, любы мой! Пад песнi волi
Лягчэй тварыць i будаваць.
Нам трэба cонечнае поле,
Каб i самiм, як сонца, стаць...

I я пайшоў шукаць той песнi,
Вялiкай музыкi жыцця,
Ў вачах з бунтуючым прадвеснем
I з сцягам волi на плячах.
 *
Гэткi свет, бунтоўны свет i сiнi,
Гэткi свет — таварыш навальнiц.
Аддалi усё мы для краiны,
Каб агнём яе жаданняў жыць.

Вырывалi сэрца юнымi рукамi,
Каб ярчэй i радасней палаць.
Колькi песняў спета па-за намi,
Не адзiн збудованы палац...
 *
Шумела сталiца вясновым разводдзем,
Муры за мурамi ўзрасталi жывей.
Час бур, навальнiц i руiнаў праходзiў —
Залечвала раны краiна свае...

Звон малаткоў... Размахi кельнi...
Жывой рукой ў глушы пустэльнi
Узняты волаты-муры...
Дзень уставаў у кветках вапны,
I, быццам мора, ў час зары
Дзевяты вал нясло на лапах
Жыццю паўстаўшых падарыць...

I Нюрын там, як волат-муляр,
Ў сям’i ўзрастаючых муроў
Для iх аддаў пачуццяў чуласць
I маладых жаданняў кроў...

Шумела сталiца вясновым разводдзем.
Муры за мурамi ўзрасталi жывей.
Час бур, навальнiц i руiнаў праходзiў,
Залечвала раны краiна свае...
 *
Вечарамi ў пасёлкавым клубе —
Гульнi, смех i гармонiка ўсхлiп.
Там страчаўся ён з блiзкай i любай
Камсамолкай Наталляй Кулiк.

Стала праца вясёлай i светлай...
Мэта знойдзена, мэта жыве.
Дзень праходзiў з усмешкаю ветлай
I з праменнем расы на траве.

Ў вечарох нарадзiлася шчасце,
Вечары сагравала любоў...
I што iм даставалася часта,—
Мне прыносiла крыўду i боль.

Я пайшоў мiж туманаў i цемры.
Я шукаў залатых пуцявiн.
I паранiў я ногi аб крэмнi,
Аб гранiт i цэмент маставых...

3. ПАДЗЕI РАЗГОРТВАЮЦЦА
Надрыўны боль. Так цiха ў полi.
I з болю месяц акалеў.
I не стрымаць нам злога болю,
I не пусцiць яго на лес.

Цяпер няма нiдзе прыпынку...
Дзе ж родны дом маёй душы?
За хлеба чэрствую скарынку
Няўжо я мучыўся i жыў?

Не тое, не!.. Ў прасторах свету,
Ў палях краiнных i чужых
Я гадаваў жывую мэту
Надзей вясёлых i жывых.

Я сумаваў па вочах любай,
Па дружбе сэрца і надзей,
Мяне ж нiхто не прыгалубіў
Сярод тупiц i мiж звярэй...

З балота бруду i мяшчанства
Ўсё ж бачыў полымя зарнiц.
Я гадаваў ў сабе паўстанца
I новым дням схiляўся нiц...

I можа, так, што ўчора стала,
Што я iмкнуўся да людзей,
Я пакахаў тады Наталлю
Ўсёй сiлай песнi i надзей.
 *
Спаткаўся з ёй ў зялёны вечар,
I словы дзiўныя казаў
Аб дружбе палкай, чалавечай
I пра пачуццяў дзiўны сад...

„Дзяўчына мiлая, дзяўчына любая,
Табой ўсхвалёваны, табе кажу,
Калi сягоння шчыра прыгалубіш ты, —
Аддам табе ўсё сэрца, ўсю душу...

Дзяўчына светлая, пачуццяў зоранька,
Агонь у сэрцы ў юным засвяцi,
Я стану, любая, такiм жа скоранька,
Такiм жа светлым, чыстым у жыццi...“.

Быў падфарбован ласкай вечар.
Ах, вечар быў ў яе вачах...
Нашто ж я браў яе за плечы
I слухаў дрож крывi ў плячах?..

Дрыжалi далi у майскай стоме,
I ў стоме сам я ўвесь дрыжаў...
„Не гавары, Валер... нiкому...
Так, проста... К дому праважаў...“
 *
Закруцiлiся днi i тыднi,
Па дарогах развеяўся пыл...
Часта, часта ўставалi злыднi
З сутарэнняў жывых магiл.

Разбiвалi надзеi i думы.
I не раз я ужо шкадаваў,
Што ударыў па ласкавых струнах
I што з працай, мне блiзкай, парваў...

Эх, песня, душа-заранiца,
Не з сонцам яна узышла...
У бурах жыцця, ў навальнiцах
Сама навальнiцай была.

Радзiлася ў муках i стогнах,
I мукi радзiла другiм,
Як хмара, над зорным парогам
Туманiла зор берагi.

Палалi i падалi зоры,
I сам я за iмi ляцеў
Туды — ў невядомае мора,
Ў вялiкае мора надзей...

Закруцiлiся днi i тыднi.
Ў гэтых днях зноў да працы прыйшоў...
Толькi дзiка смяялiся злыднi
Над маёй накiпелай душой...
 *
I пакрыўдзiла горка яна,
Насмяялася... Плюнула ў сэрца...
Дагарала i нiкла вясна
Пад чыюсьцi сiмфонiю смерцi.

I тады пра каханне i смерць,
I пра крыўду не раз гаварыў...
Халадзей пела зорная медзь
Пад удар языкоў зары.

Я пайшоў зноў шукаць вясны...
Толькi з крыўдай i помстай пайшоў.
Гэтак горда праз дым, палыны
Насмяяўся над здраднай душой.

Я спазнаў, што нi кроку назад.
Крок назад — i насмешкi i здрада.
I пайшоў я паэмы складаць
Пра каханне, юнацтва i радасць...

А яна у адплату, у здзек
Наманiла-збрахала другому:
„Гэта брудны i злы чалавек,—
Яму ўсё, што варожа, знаёма...“

Пахла мёдам i свежым укропам...
Ў цвеце сад залаты патанаў...
„Дарагая,— цi ж гэткай нядобрай,
Я ж цi гэткай, цi ж гэткай шукаў?“

4. ТВАР ДА ТВАРУ
Дзе няма нi руху, нi спакою,
Дзе адны каменнi ды крыжы,
Любы мой, вясёлаю рукою
Дагарэўшых сэрцам не тушы...

Толькi там жыццё, дзе рух i палыханне,
Толькi там iдуць супроць жыцця,
Дзе ў руках жывога парывання
Дагарае першая свяча.

Чэзне дым, знiкаюць перашкоды,
Колькi ж сноў загублена у дым...
Шэраг год жыццёвай непагоды
Замятае дальняга сляды...

Ах, людское сэрца ўсё ж машына,—
Ёсць агонь — трапечацца яно...
Вось чаму за любых, за Айчыну
Часта п’ем i роспач, i вiно...

Ну, даволi... Што загаласiлi?
Хай падчас я падаў i хварэў, —
Я ўцякаў ад холаду магiлы,
Я агнём жаданага гарэў.

Не шукаў мяшчанскага спакою,
Не каменняў чэрствых i крыжоў,
Не душыў юнацкаю рукою
Тых, хто ўдаль да лепшага iшоў!
 *
Ён спаткаў мяне злосным i дзiкiм,
Словы злосныя кiдаў у твар.
Ўсё былое, ўсё светлае нiкла:
I сяброўства, i свет, i запал...

I тады мне да болю, да мукi
Захацелася праўду душы расказаць.
А цi ж ёсць вось такая навука,
Што вучыла б квiтнеючым стаць?

Слова мне:
„Паслухай, Нюрын, любы дружа!
Жывем мы толькi раз ў жыццi.
Мы, абагрэтыя культурай,
Аб блiзкiх думаем не дужа,
Таму не можам расцвiсцi,
Як сад пад песнямi зiмы.
Ў хвiлiну крыўды, ў змроках суму
Шукаў я шчасця светлых сноў...
Я знаў надзей жывую думу
I песнi майскiх берагоў...

Дык слухай, браце, слухай, любы,
Я ў ёй шукаў вялiкiх спраў...
Я ж памылiўся да загубы
I справу дрэнную сыграў...

Не вiнаваць... Не трэба гэтак.
Я расказаў табе, як мог...
Я бачыў ў ёй праменнi свету
I нiбы гэты свет бярог.
Яна ж была — ўсё для паэта,
А муляр я — ёй быў далёк...“
 *
Пахiлiўся ён цiха да долу.
Засмучэнне на вусны лягло.
Ў хмарцы курчыўся месяц ад болю
I скацiлася зорка далоў.

Было многа напеваў уночы,
Было многа уночы зарнiц.
Глянуў ён мне ў туманныя вочы
I прамовiў, схiлiўшыся нiц.

Нюрын:
„Я зразумеў цябе, таварыш.
З нас кожны так падчас гарыць
I ў пачуццi жывых пажараў,
I ў шуме бур i навальнiц.

Мы ўсе па-рознаму шукаем
Жаданых, светлых берагоў...
Дык дай забудзем, што мы маем,
I пойдзем зноў рука з рукой“.
 *
Ўсё былое, ўсё горкае нiкла;
Дым знiкаў за далёкай гарой.
Быў той вечар жывы i нязвыклы,
Як дзяўчына пад майскай зарой.
 *
Мы зноў пайшлi ў прасторы працы
Змагацца, жыць i будаваць.
Ён краю роднаму — палацы,
Я ж iх, як волю, апяваць.

I вось я склаў паэму гэту,
Чым я гарэў, што успрыняў...
Ляцi ж у свет, нясi паэту
I шум, i лаянку ў газетах
На радасць, сум, на гора дня...
Я успрымаю ўсё без краю.
Я рад за юных i жывых,
Яны i сэрцам не згараюць,
I на кастры чужога краю
Не хiляць гордай галавы!
 *
Хутка выйшла Кулiк з камсамолу...
Абвянчалася з нейкiм панком...
I знайшла з iм жаданую долю,
I знайшла сабе цёплы дом...

Былi ночы жаночых абдымкаў,
Нехта грубай i дзiкай рукой
Даў прытулак ёй, даў ёй скарынку,
Як i ўсякай бы iншай, другой...

Гаварыла, знайшла сабе шчасце.
Гэта сталы зусiм чалавек.
I аб чымсьцi ўздыхала так часта
Пад таемныя рухi брывей.

Можа быць, аб былым шкадавала
Цi чыноўнiка-мужа кляла...
Ўсё ж калiсьцi з другiмi iшла
Ў залатую i светлую даль.
 *
Гудзеў трывожна шумны горад.
Шум узрастаў, як акiян.
Жыццё — я думаў —
Гэта творчасць,
А творчасць — лепшага экран.
 *
На гэтых
Пройдзеных шляхох
Нямала знойдзена,
Здабыта.
I з краю смуты i трывог
Iдзем ў край, сонцам
Апавiты.

О, родны край!
Твае палi
Яшчэ аб светлым так не снiлi,
Тут буры творчыя
Прайшлi,
Iмкненнем сэрца
Запалiлi!

На новы шлях
I ў новы дзень
Вядзе нас творчая iмклiвасць.
Тут горды дух агнём надзей
Палае моцным калектывам.

Тут
Ўсё аджытае на дно
Сучаснасць наша пахавала
З паганскiм мiфам
Калдуноў,
З азёрнай казкаю
Русалак,

Дзе ноч пакiнула вясло,
Лясун заблытаўся у цiне.
Асушым твань старых балот,
I змрок ўзвядзем на гiльяцiну.

Мы пабудуем светлы дзень,
Дзе новы творца — чалавек—
Дарогай простаю iдзе
Без надламаных i калек...

Мы узнясем святла палац,
Мы ў вокны кiнем
Промнi сонца,
Каб нашым будучым палаць
I снiць аб будучай
Старонцы...

Там пад праменнямi вясны
Да свету пройдуць
Мiлiёны,
I аб мiнулым успамiн
Сатрэцца трактарнай калонай.

I ў новых,
Чыстых гарадах,
Быць можа,
Ўспомняць на хвiлiну
Аб нашых ранiшнiх
Шляхах —
Ў прасторы будучай краiны...

О, родны край,
Твае палi
Яшчэ аб светлым так не снiлi.
Тут
Буры творчыя прайшлi,
Iмкненнем сэрца запалiлi!