Календарь Сѣверо-Западнаго Края на 1889 годъ/Изъ жизни
| ← „Гапон“ | Изъ жизни Апавяданьне 1888 год |
Народныя пѣсни → |
Прапануем да спампаваньня!
Изъ жизни.
разсказъ
(Изь бѣлорусскихъ пословицъ).
Когда я, въ началѣ августа, кончивъ занятія съ своими учениками, уѣзжалъ въ городъ N. Могилевской губерніи, меня просили заняться собираніемъ бѣлорусскихъ пѣсень въ какой-нибудь изъ тамошнихъ деревень. Я тѣмъ охотнѣе обѣщалъ это, что и самъ думалъ побывать въ деревнѣ Б., гдѣ я уже былъ и раньше нѣсколько разъ. Изъ N., гдѣ я прогостилъ у родныхъ съ недѣлю, я до станціи Б. доѣхалъ по желѣзной дорогѣ, а оттуда въ деревню рѣшилъ отправиться пѣшкомъ, въ видѣ прогулки: двадцать верстъ ужъ не особенно большое разстояние, чтобы не попробовать его промаршировать. Вышелъ я со станціи бодро. Было два часа дня, солнце жгло немилосердно, но я первое время почти не обращалъ на это никакого вниманія; я вдругъ очутился, говоря картиннымъ языкомъ, „на лонѣ природы:“ это широкое, безпредѣльное поле, съ синѣющимъ на горизонтѣ лѣсомъ, все это восхищало съ виднѣющимися вдали крышами вѣтряныхъ мельниць, съ неубранными еще снопами льна, гречихи и овса, съ чистымъ, какъ-то особенно пріятнымъ воздухомъ, съ тишиной, нарушаемой изрѣдка чириканьемъ птицъ, — все это восхищало меня; я наслаждался тѣмъ, что очутился среди такой чудной обстановки и невольно жалѣлъ, что не провелъ въ деревнѣ всего лѣта, а буду тамъ недѣлю, и при томъ въ то время, когда лѣто уже уходитъ…. Но не такъ живи, какъ хочется, отъ великаго до смѣшного одинъ только шагъ. Жаръ и пылъ охладили мое очарованіе, оно перешло сначала въ усиленное желание добраться скорѣе до цѣли путешествія, а затѣмъ просто въ утомленіе. Но два обстоятельства вернули мнѣ бодрость: лѣсъ быль уже близко, а кромѣ того я давно замѣтилъ впереди себя крестьянина и постепенно догоняль его, радуясь, что у меня будетъ попутчикъ. Я догналъ его уже въ лѣсу. Это былъ мужикъ лѣтъ пятидесяти, среднято роста, худой, съ рыжеватой, рѣдкой бородкой и такими же усами; особенно мнѣ понравились его глаза, они смотрѣли такъ привѣтливо, что невольно являлась мысль: славный, должно быть, человѣкъ этотъ крестьянинъ. Разговоръ у насъ сначала плохо клеился; на всѣ мои вопросы онъ отвѣчалъ односложными словами, при чемъ я узналь только, что онъ не здѣшняго уѣзда, а идетъ на плотницкую работу въ погорѣвшее село Г.
„Тожъ гора гетымъ людзямъ“, прибавилъ онъ, „охъ, гора! я добре гэто вѣдаю, бо самъ зъ таго по чужихъ людзяхъ хажу, а першъ, хвалиць Богу, свайго дабра была багата“. Я попросилъ его разсказать объ этомъ подробнѣе „Казаў ба-бъ я вамъ, да часу нема“, отнѣкивался онъ; но я быль очень заинтересованъ и продолжалъ просить его разсказать хотя вкратцѣ. Собесѣдникъ мой упорно отказывался. Между тѣмъ мы приближались къ корчмѣ. Желая во чтобы то ни стало узнать исторію этого человѣка, я рѣшилъ задобрить его какими-либо образомъ. У меня мелькнуло въ головѣ предложить моему, попутчику напитка, довольно хорошо развязывающаго языкъ почти у всякаго, т. е. водки. Я сталъ его приглашать выпить. — „А ўжежъ, гардзиць ласкаю не будомо, кали паны кажеце, то и выпьемъ“. Мы вошли въ корчму. Это былъ деревянный домъ съ подъѣздомъ; тамъ жили евреи. Посудный шкафъ — нѣчто въ родѣ буфета, грязныя стѣны, полъ со щелями и подскакивающими половицами, стекла, донельзя загаженныя мухами, дверь въ другую комнату, откуда виднѣлись пуховики и неимовѣрное количество подушекъ, наконецъ, въ углу группа жиденятъ, смотрящая на насъ во всѣ глаза — вотъ что представилось намъ при входѣ во внутренность дома. Самого хозяина не было дома; хозяйка оглядѣла насъ подозрительнымъ взглядомъ. Мы попросили молока, а затѣмъ я угостилъ своего компаньона водкой. Отдохнувъ немного мы отправились. Маневръ мой удался какъ нельзя лучше. Дѣйствительно, послѣ, „кватырки“ и низкопробной водки, мой крестьянинъ согласился, разсказать этотъ эпизодъ изъ его жизни. Я немедленно записалъ его, придя въ деревню и передаю читателю весь разсказь слово въ слово, сохраняя его способ изложенія, языка и проч. „Быў, — началъ онъ, — ў нашимъ сялѣ хлопецъ багаты, а да дзявокъ таки цапала, таки ласы ажъ не дай Госпадзи, меремъ огиръ яки: ніякая паузь яго не пройдзе, кабъ ёнъ яе не зачапиў. Ну, я палюбиў гэто ёнъ адну дзѣўку — Адарку; маўляў бы яна хоць баба крыху гожая була, то нѣ, — дробненькая, якась осхлая, саўсимъ плюгавенькая. А бацьки яе на ўсё сяло цёмники были, грошаў у ихъ, ка’уць, цижба була; казаўбы ёнъ за грашима ганиўся, — и гэто нѣ, але уже, якъ той каа назаў, мусиць яму уже сужджано было услѣпицца у гэтую дзѣўку: о такъ — якесь чмуренне на хлопца найшло. Ну іестъ вѣдама, якъ той каа казаў „кахане не блинцы, а закахаўшися канцы“. Якъ яна яго уже добра приваражила, дыкъ ёнъ приходзиць да свайе мацери, дай ка: „Маци, о маци, спадабаў, каа, я дзѣўку, хо́чу на ёй ажаницца, — пашлиць д’ Адарки Шигалевой сватоў“. Маци что стала ўселякъ прасиць: „да мой Майсейко, да майе сонейко, да майе щиро, да кагожъ ты бярешъ, да и табѣ жъ, майе дзѣтко, свѣтъ завязаўса, да мнѣ адъ яйе на старасци ни якойе пашаноўли не будзе“. — Сапроўды, паночекъ, отъ гэтакъ яму и ка. А ни лысъ, — вѣдама, ў насъ у прастоцѣ, сыны не надта слухаюць. Пакуль бацька быў, жиў, ёнъ трохи баяўса, а якъ бацька скыпыциўса, — не при насъ кажучи, як той каа казаў, што уже страху яму ня было. Часами бадзяецца дзень куольки, а приходзиць дамоў, маци яго пачане абираць: „дзѣ ты Майсѣйко, бадзяесса як хлюндра яка, чаму ты ничога удому не робишъ“. Бой спраўды людзи кажуць: бацька нехай ѣдзе араць, яго кони знаюць, а я пайду у карму мяне людзи чакаюць. Дык ёнъ ей каа: „А табѣ яке дзѣло!“ — А сам шапку — хапель, дый зноў ходу. Яна уже и маўчиць, бо ничога не зробиць: якъ той каа, дзѣцюкъ хоць сенни жани, здаровы и вялики та’ якъ дубъ. Гарны жажъ, паничеку, — любата: воласы ўюцца, губы — якъ малина, а якъ завядзе пѣсню:
|
„А й што-жъ гэта за искушення, |
Альбо гэтакую:
|
„Граю-граю, вясялюсь, |
При этомъ мой спутникъ едва не пустился приплясывать подъ вліяніемъ, вѣроятно, выпитой „кватырки“.
Дыкъ здаецца слухаў бы яго, дай годзи, — спраўды, паничику. Ну, дакъ гэто ёнъ мацери й каа: „пашлиць сватоў, д’ Адарки, да й подзи!“… А!! ну, што тутъ ёй рабиць? Вѣдама — баба, яна и зъ аладками ня ўправицца, а ня то штобъ съ гэстакимъ, мась-пане, дзѣцюкомъ. Приходзиць гэта яна да мяне, челамкаецца, дай каа: „Будзь ласкаў, Иванъ, будзь у мяне сватомъ, ничуога зъ Майсеемъ сваимъ ня зраблю: хоче, бачъ, ўзаць Адарку. Шигалеву!“ — Ну, я, якъ той каа, вѣдама, ку: „Добре! буду сватомъ!“ — Иду гэта я до ихъ гасподы. А хлопецъ на знае, куды насъ, сватоў, пасадзиць, бо насъ, прабачайце паничику, двухъ сватоў было: я и дзяцька Ндрей (Андрей). Ну, мы й почали раду радзиць наконта пасагу, да куольки гасцей зваць, ажъ, гаспадыня наставила на стуоль ўсяго ўсялякога: и свинячаго и караўячага, наклала аладакъ, спекла яешню, прине́сла гарѣлки и зачали яны насъ частуваць, якъ гэта заўседы ў добрыхъ людзей ля сватоў бывае. Бо спраўды кажуць: „свату перша чарка, и перша палка“…. И примусу было до́сыць, памалилися мы гэта Богу, подзякували гаспадыни, та й зачали гадаць, ци йсци, ци не йсци; ну, якъ можа, вы й сами вѣдаеце: бабы заразъ дрыва прино́сяць и пачинаюць личиць, ци будзе ў цотъ, ци ў лишку. Ажъ якразъ — ў лишку: знацца нима чаго сядни йсци, а дзѣцюкъ, слухайце адно паничу, пачуў, спужаўся, стаў прасиць, йсци заразъ — Ну, кажу, на треба хлопца мучиць, хадземъ, Ндрей, можа, Богъ поможа“. — Памалилиса Богу, узяў я лусту хлѣба, а дзяцька’ Ндрей пляшку гарѣлки, дай пайшли до Шигаля. Ну, гэта можа вы сами вѣдаеце, — стали мы подъ вакномъ, дай ка’емъ: „Пусцице, людзи добрые, наначъ!“ — А бацьки адказуюць: „Добрае здароўе, хадзеце ў хату!“ — Прыйшли мы гэта ў хату; „добрый вечаръ!“ кажемъ, пляшку паставили, лусту налажили, а Ндрей и каа: „А ци ня маеце ціолушки до продажи?“ — „Маемо и продамо̀, абы купцы!“ адказываюць бацьки — гэта, знацца, што дачку свою хочуць аддаць. Мы вельми были рады, бо як той каа казаў, добре енъ казаў, — свату альбо штаны, альбо па штанамъ. Ну, мы й пытаемъ, куольки пасагу дадуць, доўга жупили, далѣй, вѣдама, за креўными паслали, зрабили змовины. Бацька ўзяў нашу тарѣлку, ўлиў у миску, даў госцямъ па ложцѣ, нарѣзаў хлѣба, а гаспадыня яешню спекла, памалилиса Богу, тагды мы й начали ўсихъ частаваць. Ажъ приходзиць Адарка, да бухъ бацьку у ноги; „ня ’тдавай, каа, мяне за намилага!“ — А тей ка: „А кали ’тдамь?!..“ — „Ой тата, ня пайду я за гэтага, бо я другога люблю!“ — Бацька яйе тагды за косы, дай каже: „я цябе, паршивую, научу, якъ треба слухаць бацька!“ — Дай пачаў яйе биць, биў ёнъ яйе, биў, а на послѣдку плюнуў: „Вядзи яе, ка мацери, ў лазню, няхай тамъ сядзиць, може яйе хохликъ ўхопиць, а будзе яще бацька ня слухаць, и яйе и саўсимъ забью!“ — Ну, мы гэта ўсе сядзимъ, да й пьемъ, а было, якъ посли казали, гэтакъ: Матка яйе привела ў лазню, сѣла сама ля дачки, дай каже: „Ну штожъ мая Адарачка, таке гора, дыкъ треба-жъ бацька слухаць, а то забье цябе!“ А Адарка ёй: „Ой, каже, мнѣ забитуой, маци моя руодиная, лепшъ, быць бацькомъ, якъ исци за Майсея!“ Прихилилась да матки на грудзи й плача, а маци й, якъ той каа, абняла рукуою за шію, й обѣдви пачали плакаць — вѣдама бабы Стала яйе мали ксциць, бо баяласе ў лазни адну пакидаць у гэтакомъ мѣсцѣ пагануомъ. А послѣ пайшла зъ лазни до господы.
Дакъ слухайце, пане, пайшла гэта яна да гасподы, а Адарка пациху выйшла зъ лазни, стала кале шулы й плача. Ажъ бачиць — церазъ парканъ пералѣзъ хлопецъ къ ёй, схапиў яйе за руки, дай каа: „Милая мая. Адарка, слухай, ци гэта ты! чаго ты тутъ стаишь? Ци на выглядаешь ты, анно ци ня прійдзя до цябе яки други палюбоўникъ, а свайго Паўла̀ уже ня хочешь?“ Якъ сказаў ёнъ гэта ёй, такъ яна и повисла яму на шію, та й каже: „не, Паўликъ, не, я цябе, якъ кахала, такъ и кахаю, да й за цябя й гора цярплю Бацька хоче мяне адаць за Жиряченка Майсея, да й за тое, што я нехочу исци за яго, мне биў и прагнаў, пакуль я ня паслухаю яго“. — Якъ пачуў гэто Паўло̀, прихиліў къ сабѣ дзѣўку, й каа: „што-жъ — зробишь, мая милая, кали уже гэтакъ стала, то нехай як той казаў, и будзе гэтакъ: треба бацьки слухаць; хоцѣў я к табѣ сватоў пасылаць, да, бачъ, не сужджана намъ жиць разомъ: перабіў цябе Майсей у мяне? — А далѣй каже Адарцы: „Кали ты любишь мяне, такъ якъ перша, дакъ пусци мине къ сабѣ начаваць, а кали не пусцишь то Буогъ зъ табою, бывай здарова, дзѣўка! Ня ма мнѣ уже цяперъ щасця!“ — А самъ пералѣзъ изноў церазъ парканъ, циръ — й пайшоў. Адарка якъ угледзѣла, такъ и кинулася ў слѣдъ яго и пабѣгла за Паўломъ, дагнала яна яго, да й каа. „Раби са мною, што хошь, усё роўно мѣв съ тымъ Майсеемъ паганымъ радосци на будзе: збере маю салодкую не милый, ни то хоць пацѣшу я й цябе й сябе!“ — Тагды ўзяў хлопецъ дзѣўку, пярасадзиў церазъ парканъ да й пайшли яны, гэто ў лазню… „Ну, почакайце-жъ, паничъ, треба люльку запалиць“. Мы сдѣлали маленькій привалъ при выходѣ изъ лѣсу. Собесѣдникъ мой выкурилъ трубку, сплюнулъ въ сторону, и снова продолжалъ свой разсказъ: „А я й забыўса вамъ казаць, хто быў той Павелъ. Павелъ гэтый ня багаты хлопець и хадзиў ёнъ на заработки, и доўга уже. Адарка яго любила, а быў ёнъ безъ ко́нца цихи да добры, й нихто на яго слова кепскаго не скаже. Вярнуўся ёнъ да гасподы, да якъ пачуў, што д’Адарки пайшли сваты, дакъ ёнъ и пабѣгъ до яйе, — ну, а гэто ўсё, што яны съ сабою жупили, Майсей и чуў, ждаў ёнъ, ждаў насъ сватоў, да ня дыждаўся и пайшоў да хаты Шигалевой, ажъ еще нѣхто кале паркану гамониць, ёнъ цихенька падпоўзъ, стаў за вугломъ, да й слухае; ну, то обачиў якъ яны ў лазню пайшли, да. — не при насъ кажучи, Майсей буццымъ не притомны стаў, чмуренне, якъ той ка, найшло: хацѣў кабъ Паўла забиць, да ничаго ня было у яго такуоўскаго ў рукахъ. „Ну, думае, пачакай жа-жъ, лиха тваей мацери, ня дамъ жа-жъ я табѣ узяць верхъ надъ сабою!“ Пайшоў ёнъ, ўзяў тоўстае пально, — ну, а дзеле рызики, зайшоў ў шинокъ да ўзяў сабѣ гарѣлки, а палѣно тое кале сябе паклаў; а жидъ яго й пытае: „на што ты, Майсей, гэто палѣно принесъ?“ — А той каа: „А гэта кабъ сабаки ня парвали“. — Выпиў малый гарѣлки, ўхапиў у жида сѣрникаў“ — „треба, каа, люльку закуриць“, да й пайшоў. Ўсе гэто потымъ на допроси стало звѣстно. Прийшоў ёнъ гэта да лазни, кругомъ яйе абайшоў, прислухаўса, анно чи ня чутно чаго, ўзяў гэта ёнъ свае палѣно, да й падперъ пациху дзверы; а потомъ запалиў страху. А ў тую нуочь вялики быў вѣцяръ, лазня заразъ и запалилась, якъ свѣчка, пастаяў ёнъ, пастаяў, да якъ пабачиў, што зрабиў, такъ и самъ спужаўся й побѣгъ. А парабки Шигаля йшли зъ шинку дамоў, да й угледзѣли полымья; яны ўпередъ пабѣгли, ажно чуюць — хрупае чтось: бачуць — хтось бяжиць; яны яго й злавили да й пытаюць: хто ёнъ таки? ёнь маўчиць, да рвецца, ледзви яго здужали, звязали паясами, а сами давай кричаць: „пажаръ! пажаръ!“; людзи повыбягали зъ хатъ, а Майсея парабки павяли у канцыляру и зачинили ў халодную до урадника. Якъ посля урадникъ приѣхаў, Майсей и признаўся ў ваўсемъ. Пасадзили яго на возъ, да й павязли да мѣста, а посля абъ ёмъ и чутки ня было ў нашуомъ сялѣ. А тымъ часомъ вѣцерь разнесъ пажаръ, калибъ ня на ўсе сяло, тагды ўсяки хватаў хаджайство ратаваць, а хто жонку да дзяцей, а нѣякіе ўзлѣзли на хату зъ вобразами, кабъ Богъ полымья абернуў ў другую сторану, да не попусциў згарѣць. Ну, якъ ўсѣ сами сябе ратавали, дакъ и выгарѣло поў сяла. — Я пьяны быў, ну, а жонка, вѣдамо, што тамъ може вывалачиць, ну, отъ и довялосе мнѣ на чужихъ людзяхъ шукаць работы. Усяго й добра, што на мнѣ“. Тутъ мой собесѣдникъ вздохнулъ и нѣсколько времени шелъ молча, но затѣмъ продолжалъ: ,,Ну, а Шигалева, якъ матка пачула, што парабки кричаць — пажаръ, выбѣгла зъ хаты, бачиць, што ихъ лазня у вагни, побѣгла туды, бачиць, што палѣно у дзвярей, а ў лазни Адарка кричиць, аткуль и сила ўзялася, атпхнула палѣно, да й выпусцила Адарку зъ Паўломъ. — Якъ згарѣла мая хата, я хадзиў на чужихъ людзяхъ на зарабуотки, а церазъ гуодъ пришоў изноў ў свае сяло жонку и дзяцей пабачиць. Чую ў сялѣ вяселля йграюць, каўць, што гэто Адарка Шигалева за Паўла йдзе. Ну, й зажили яны циха и спакойна, ажъ душа радуецца, да на гора зачала Адарка хадзиць ўценьжи, якъ прыйшла пара абрадзиницца, дакъ мучилася яна, мучилася, а ниякъ разрадзиницца ня може, хуць и сазваў Павелъ и зъ нашога и зъ другихъ селъ дзядоў и бабакъ. Чаго яны ёй не рабили: и шаптали, и давали ёй пиць травы ўселякіе, карення, да ня дали рады: яна таки й померла. — Отъ якъ, паничу, бувае на свѣци: праўда, кажуць, якъ той каа казаў, добра ёнъ каа казаў „кахане не блинцы, а закахаўшися — канцы“. Я поблагодарилъ разскащика; село было уже близко и мы скоро разстались.
Н. Шаховъ.