Збор твораў (Гартны, 1929—1932)/2/Распусьніца
| ← Байструк | Распусьніца Апавяданьне Аўтар: Цішка Гартны 1929 год |
„Дойдзем, сынок“ → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Распусьніца (Гартны). |
Прапануем да спампаваньня!
РАСПУСЬНІЦА
— Злодзей ты, злодзей! Шэльма, ты шэльма! Да чаго ты мяне давёў! Ах, закляты!
І Аўдоцьця палажыла на стол асадку, падперла рукою бараду й пачала думаць. Бляды, змучаны яе твар выказваў сабою тыя мукі яе душы, якія Аўдоцьця перажывала за астатнія два гады: бач, з таго часу, калі яе гаспадар, Хірысон, пакінуў ёй пісаць з Амэрыкі, адрокся ад яе і, як перадавалі, сышоўся там з нейкаю другою кабетаю… З упалых вачэй Аўдоцьці каціліся па яе блядых шчоках адна за аднэю, зьліваючыся, буйныя, як каралі, чыстыя сьлёзы, росячы сваёю цёплаю вільгацьцю яе кашульку.
Алеська, васьмёхгадовая дачушка Аўдоцьці, замораная, пакрыўджанай сіроткаю сядзела супроць мацеры, сачыла ўвесь час за ёю ды ўсё мерылася плакаць.
— Сьціхні, дачунька мая, сьцешся, любка, — супакойвала Аўдоцьця дзяўчынку, — пайдзі лепш, родненькая, паглядзі, дзе нашы Сёмачка з Еўкаю. Пайдзі, котка мая.
Але Алеська не адыходзіла ад маткі, мэрам бы баючыся яе адну пакінуць.
— Ах, ах, што мне болей яшчэ яму напісаць? — папытала сама ў сябе Аўдоцьця, гледзячы на дачушку.
Алеська пацягнула плечыкамі й адразу-ж адказала:
— Напішы, матулька, што я лічу яго нашым згубіцелем, катам нашым.
Аўдоцьця, нярадасна ўсьміхнуўшыся, мэрам-бы згадзілася з дачушкаю, і трасучаю рукою вывела на бруднай паперы высокімі, крывымі літарамі прадыктованыя Алеськаю словы. Вывела іх, паглядзела на паперу, падумала крыху і паднялася з месца.
— Што, ці ўжо скончыла пісаць, мама? — запыталася Алеська.
— Не, дачушка, я яшчэ ня скончыла, я так адхілілася, — адказала Аўдоцьця дзіцяці.
У гэты момант пачуўся бразг дзьвярыма, Аўдоцьця хутчэй хапіла са стала недапісаны ліст і сунула яго за пазуху; пасьля адвярнулася, села на ўслоне й стала чакаць.
Хвіліны праз дзьве ў хату ўвайшла Паруля, Аўдоцьціна маці, старэнькая, маршчлівая, але яшчэ рухавая бабуля.
— Добры вечар, дачушка! — прывіталася яна.
— Вечар добры! — адказала Аўдоцьця, — прысядзьце, вось, — падаючы зэдлік, папрасіла яна, — вы так замарыліся, няблізкі сьвет ідучы сюды.
— Але, дачушка, такі дужа стамілася. Вядома, старасьць сваё бярэ, — охаючы й крэкчучы казала Паруля і прытым нядужна прысела на зэдлік.
Села й глыбока ўздыхнула.
— Ну, што добрага чуваць у цябе, Аўдоцьця? — запытала Паруля. — Мо’ часамі Хірысон піша што?
— Не, мамачка, нічога ня піша; хай яго горліца зарэжа — прападаць мне даводзіцца з-за яго.
У ваччу маладзіцы паказаліся сьлёзы.
— Мама, ня плачце, — папрасіла мацеру маленькая Алеська і сама заплакала.
— Сьціхні, мая котка, — суцешыла яе Паруля.
— Калі бо наш татка вельмі брыдкі. Мы з мамаю пісалі яму ліст, і я дапісала, што ён — згубіцель наш.
— Ліст пісала? Аб чым-жа хаця? — з цікавасьцю запытала Паруля ў Аўдоцьці.
— Ой, мамачка, я ўжо і сама ня ведаю, што яму пісаць. Няхай ён там голаў сабе падверне, гадзіна заклятая! Гэта-ж ня жартачкі, да чаго ён давёў нас… Хоць з голаду прападай. Навошта падобны сталі дзеці… Людзі сьмяюцца, гавораць усяк, калі ты стараешся здабыць кавалак хлеба тым ці іншым спосабам… Людзям няма жалю, а баўтаць языкамі, — дык з любасьцю.
Заламаўшы рукі, Аўдоцьця заплакала. Паруля, гледзячы на дачку, таксама засьлязілася і выцерла падолам каравага хвартуха запалыя вочы.
Тымчасам на дварэ цямнела. Апошні промень сонца зьнік з хаты, дзе па куткох пачаў туліцца шэры змрок.
— Алеська, Алеська, — абярнулася Аўдоцьця да дачушкі, — пайдзі, мая котка, пашукай дзяцей, а то яны, небаракі, цэлы дзень ня еўшы. Пайдзі, дачушка.
— Добра, добра, мамачка, — пралепятала дзяўчынка і хутка выкацілася з хаты, моцна стукнуўшы дзьвярыма.
— Аўдоцька, Аўдоцька! — праз плач вымавіла матка, азірнуўшыся па хаце, — скажы-ж мне, дачушка, ці то праўда, што аб табе людзі балхвяць, нібы-та ты… дачушка, мужчын да сябе прымаеш? Скажы мне, дачушка, ці ня злыя языкі распускаюць пра цябе гэтыя чуткі? Ах, напускаюцца бог і людзі!
Аўдоцьця ўздрыганулася ўсім целам, рухава захадзіла па хаце і ня ведала, што адказаць мацеры: сазнацца — яе казала сумленьне, а стаіцца — таксама балюча. Памаўчаўшы нейкі час, Аўдоцьця рашыла ўсё-ткі схлусіць і сказала мацеры:
— Мамачка, усё — адна брахня. Плюньце ў вочы таму, хто будзе брахаць вам аб гэтым. Гой, ды якія-ж заразы ёсьць у нашым мястэчку! Вочы-б павыколвалі табе, каменьнямі-б закідалі, каб прымелі. І завошта яны на мяне накідаюцца? Што я ім дрэннага зрабіла? Ці я мяшаю каму, ці стаю папярок дарогі?
— Ды яно-ж так, Аўдоцька; ужо сьвет такі. Сочаць за табою, як за злодзеем… Трэба, дачушка, так жыць, каб ніхто й падкалупіць ня мог нічым…
Аўдоцьця не магла далей нічога сказаць: яна паківала галавою, моцна і глыбока ўздыхнула і паглядзела ў вакно.
— Што, няма дзяцей? — запытала яе Паруля.
— Няма. Прыдуць зараз… Яны і ўпоцемку патрапяць… Пэўна й вам, мама, прыдзецца йсьці, пакуль яшчэ зусім не сьцямнела. Пакуль заклыпаеце памаленьку…
Паруля мэрам-бы й забыла, аб чым толькі што размаўляла з дачкою і рухава паднялася з месца.
— Але, але, Аўдоцька, я пайду такі, — вымавіла яна і зазірнула ў вакно. — Ой, ды ўжо-ж зусім цёмна на дварэ, — дабавіла яна й рухава вышла з хаты.
Аўдоцьця правяла мацеру на вуліцу, папрасіла яе наведацца ў нядзелю і, узяўшы на рукі клыпаўшага да хаты разам з Алеськаю Сёмачку, вярнулася з дзяцьмі ў хату.
У хаце было зусім цёмна. Аўдоцьця засьвяціла газьнічку. Маркотным, смуглым сьвятлом асьвяціла яна хату, пусьціўшы па сьценах чорныя лахматыя цені.
— Вось і сьвятло, вось і сьвятло, мае вы маленькія дзеткі, — ні то прапяяла, ні то прамовіла да дзяцей Аўдоцьця. — На, пазабаўляйся з Сёмачкаю, — абярнулася яна да Алеські, — а я пашукаю што-кольвечы зьесьці вам.
Аўдоцьця падышла к печы, адчыніла засланку й вынула два маленькія гаршочкі.
— Вось, наце, ежце! — выказала яна, падаючы дзецям адзін гаршчочак з трыма лыжкамі ў ім і па кавалачку хлеба.
Згрудзіўшыся каля прыпеку, дзеткі прагна пачалі ўвіхацца з гаршчком, мэрам яны тыдзень нічога ня бачылі ў вочы.
Праз некалькі хвілін гаршчочак апусьцеў, а ад хлеба асталіся макавыя крошкі.
Сама Аўдоцьця нічога ня ела.
— Ну, укладайцеся, дзеткі, — прыказала яна, узяўшы меншае й палажыўшы яго ў запечку ў нейкіх брудных пыльных лахманох. Старшыя паслухмяна паўскоквалі на пол і спакойна ўлягліся абапал свайго браткі… Аўдоцьця абцерла лаву, прысела тварам да газьніцы і, дастаўшы з-за пазухі недакончаны ліст, прыладзілася на прыпечку яго дапісваць.
— Як-жа яму канчаць? Якое слова ўставіць, каб яго там, заклятага, яно праняло наскрезь?.. Але-ж ці кране ўжо тую прадажную душу хоць што! — падумала яна сама сабе і зараз-жа прынялася адшукваць у памяці тых ці іншых слоў. Адно за другім, цэлаю чарадою завіліся яны ў Аўдоцьцінай галаве, мэрам просячыся кожнае адбіцца яа паперы. Аўдоцьця вылучыла некаторыя і ўжо прыгнулась над прыпечкам, каб пісаць, як раптам у вакно хтось застукаў. Аўдоцьця міжвольна схамянулася, але хутка супакаілася й падбегла да вакна.
— Хто там? — запытала яна.
— Я… я… Лукаш… Пусьці, Аўдоцьця, пусьці-ы!
— Табе чаго?.. Ці-ж ня сорамна, з вечара… — упікнула яна прыцішаным голасам.
— Пусьці, пусьці Аўдоцьця, я… з грашыма. Я… я тры рублі прынёс… і за старое расплачуся… — данёсься з двара просячы голас.
Аўдоцьця адхілілася ад вакна і ўзрадавана прагаварыла: «Тры-і-ы! рублі-ы! Тры рублі! Гэта-ж на два тыдні жыць з дзяцьмі!» і рухава, ня думаючы больш нічога ні аб чым, кінулася ў сенцы, адчыніла дзьверы і пазвала:
— Ну, ідзі! Ідзі, ну, Лукаш…
П’янаваты, але цьвёрды на нагах, хутка апынуўся ў сенцах здаровы, грубы чалавек.
— Аўдоцьця, дзе ты? — запытаў ён, ня бачачы Аўдоцьці.
Яна не адказала, але стукнула засаўкаю.
Лукаш, разьняўшы рукі, зрабіў колькі крокаў на стук і абмацаў Аўдоцьцю.
— Пачакай, чаго ты… — хацела штось выказаць яна, але Лукаш аберуч прыцёг яе да сябе, пераняўшы гутарку, пачаў заблутана, адрыўна прасіць…
А ў яго кішэні зьвінела серабро.