Перайсці да зместу

Аснаўныя пачаткі арытмэтыкі (1920)/Уводзіны

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Прадмова Уводзіны
Падручнік арытмэтыкі
Аўтар: Навум Цыгельман
1920 год
Арыгінальная назва: Основныя начала ариѳметики
Пераклад: Юрка Лістапад
Цэлыя лікі

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




Уводзіны.


1.Арытмэтыкаю наз. навука, каторая вучыць нас зазначаць (пісаць), выгаварываць лікі і рабіць над імі рожныя дзееньні.

2.Зьлічаньнем, або нумэрацыяю, наз. тая частка арытмэтыкі, каторая вучыць нас выгаварываць і зазначаць лік.

3.Лікам наз. адна адзінка або збор некалькіх адзінак.

Лікам канца няма.

4.Для зручнасьці выгавара і зазначываньня лікі дзеляцца на клясы, а клясы на парадкі.

5.Першы кляс ёсьць адзінкі, другі — тысячы, — трэйці — мільёны, чацьверты — більёны, пяты — трыльёны і г. д.

6.Наагул, у клясе тры парадкі. Першы парадак кожнага кляса ёсьць адзінкі, другі — дзесяткі, трэйці — соткі.

Адна адзінка якога-небудзь парадка мае ў сабе дзесяць адзінак суседняга з ім ніжэйшага парадку; адна адзінка якога-небудзь клясу мае ў сабе тысячу адзінак суседняга з ім ніжэйшага клясу.

Дзеля таго, што лік дзесяць паложаны ў аснову ўсяго нашага рахунку, нашая сыстэма зьлічаньня наз. дзесяцічнаю[1].

Каб даведацца, колькі ў ліку маецца ўсіх адзінак дадзенага парадку, трэба закасаваць лічбіны, каторыя азначаюць ніжэйшыя парадкі, і прачытаць астаўшыйся лік. Напр.: лік 89765 адзінак маець у сабе 8976 дзесяткаў або 897 сотак і г. д.

7.Лікі зазначваюцца асобнымі знакамі, каторыя наз. лічбінамі або цыфрамі.

8.Лічбіны дзеляцца на дзевяць значных (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) і адну нязначную (0), каторую завуць нулëм.

9.Па колькасьці лічбінаў лікі дзеляцца на адназначныя, двухзначныя, трохзначныя і г. д.

10.Адназначным лікам наз. такі лік, каторы абазначаны адною лічбінаю (толькі ня нулём): 1, 2……9.

11.Двухзначным лікам наз. такі лік, каторы абазначаны дзьвëма лічбінамі (толькі ня дзьвëма нулямі): 10, 11……99.

12.Трохзначным лікам наз. такі лік, каторы абазначаны трома лічбінамі (толькі ня трома нулямі): 100, 101……999.

13.Па найменьню адзінак лікі дзеляцца на іменныя і бязыменныя.

14.Іменным лікам наз. такі лік, пры каторым ёсьць найменьне (імя) адзінак, з каторых ëн зложаны; прыкладам, 5 кароў.

15.Бязыменным лікам наз. такі лік, пры каторым няма найменьня адзінак: 5.

16.Па складу лікі дзеляцца на цэлыя, дробязныя і мяшаныя.

17.Цэлым лікам наз. адна адзінка або збор некалькіх цэлых адзінак.

18.Дробязным лікам наз. такі лік, каторы зложаны з аднолькавых частак адзінкі.

19.Мяшаным лікам наз. такі лік, у складзе каторага ёсьць цэлыя адзінкі і аднолькавыя часткі адзінкі.

Розьніца паміж лічбінаю і лікам тая, што: 1), лічбіна ёсьць толькі ўмоўна прыняты знак для зазначаньня ліку; 2), лічбінаў толькі дзесяць, а лікам канца няма.

20.Задачаю ў арытмэтыцы наз. пытаньне, у каторым трэба знайсьці адзін, або некалькі невядомых лікаў па двух, або некалькіх дадзеных ліках.

    1. Уводзіны ##

21.Дзееньнем наз. спосаб па дадзеных ліках знаходзіць невядомы лік; у арытмэтыцы ўжываюцца чатыры дзееньні: складаньне, адыманьне, множаньне і дзяленьне.


    1. Цэлыя ##

Цэлыя лікі.

СКЛАДАНЬНЕ.

22.Складаньнем наз. дзееньне, пры падмозе каторага два або некалькі лікаў злучаюцца ў адзін лік.

(Лікі дзееньня складаньня: складанкі і зьлічво або сума).

23.Складанкамі наз. лікі, каторыя дадзены для складаньня.

24.Зьлічвом або сумаю наз. лік, каторы адтрымліваецца ад складаньня.

Знак дзееньня складаньня называецца плюсам:

[ (просты крыжык) + ].}}

Плюс ставіцца паміж складанкамі, калі яны пішуцца ў адзін радок; калі-ж складанкі напісаны адзін пад адным, то плюс становіцца з боку (зьлева). У першым выпадку, посьле апошняй складанкі трэба паставіць знак роўнасьці (=) і ўровень з ім напісаць зьлічво (суму), ў другім выпадку, пад апошняй складанкай працягваюць паземную рысу і зьлічво (суму) пішуць пад ёю, напрыклад:

12 345
12+27+36=75 +27 +478
345+478+69=892 36 69
75 892

Правіла складаньня.

Каб скласьці цэлыя лікі, трэба спачатку, для зручнасьці, напісаць іх адзін пад адным так, каб адзінкі стаялі пад адзінкамі, дзесяткі пад дзесяткамі, соткі пад соткамі і г. д.; пад апошняй


  1. Гэта сыстэма зьлічаньня узята намі у французау. Немцы-ж і англійцы лічаць у кожным клясе шэсьць парадкау: адзінкі, дзесяткі, соткі, тысячы, дзесяткі тысяч і соткі тысяч, так што клясау тысяч у іх няма, а есьць клясы адзінак, мільенау, більенау і г. д. Намі прынята француская сыстэма, як болей легкая.