Гісторыя беларускае літэратуры (1920)/II/Рэволюцыйная і проціўрэволюцыйная літэратура/К. Каліноўскі

← П. Шпілеўскі

К. Каліноўскі Падручнік Аўтар: Максім Гарэцкі 1920 год

Праклямацыі і брошуры →

Прапануем да спампаваньня!

Рэволюцыйная і проціўрэволюцыйная літэратура 60-х гадоў.

Кастусь Каліноўскі

(1838 — 1864).

Біаграфічны матар’ял. Каліноўскі быў сын ткача з двара Мастаўляны (Ваўкавыскага павету, Горадзенскай губэрні). Скончыў 5 кляс прогімназіі ў Сьвіслачы. Вучыўся на юрыдычным факультэце ў Пецярбурзе, выйшаў кандыдатам праў. Знаходзіўся пад уплывам А. Герцэна і пераняўся рэволюцыйнымі ідэямі. Перад паўстаньнем прыехаў на Беларусь і працаваў над яго падрыхтаваньнем. Дамагаўся, каб былі скасаваны панскія прывілегіі і прызнаны шырокія культурна-нацыянальныя правы за беларусамі і ліцьвінамі. Жыў ён у Вільні па фальшываму пашпарту і вёў самую шырокую рэволюцыйную прапаганду. У 1864 годзе яго злавілі і засудзілі на сьмерць. Прысуд споўнен на Лукішскім пляцу 10 (23) сакавіка (марца) 1864 года, калі Каліноўскі меў усяго 26 гадоў.

Яго літэратурная праца. У 1863 годзе, у Беластоку, Каліноўскі друкаваў нелегальную беларускўю часопісь пад назовам „Мужыцкая праўда“, у каторай сам найбольш і пісаў пад псэўданімам Яська-гаспадар з-пад Вільні. Нумары „Мужыцкае праўды“ есьць у Віленскім музэі; усяго іх выйшла 6 штук. Часопісь заклікала бараніць унію, веру дзядоў, і скідаць ярмо маскоўскіх катаў. Чакаючы ў турме сьмерці, Каліноўскі напісаў дзьве адозвы да беларускага народа: адну вершам, адну прозаю. Пад уплывам і стараньнем Каліноўскага польскі „народны урад“ выдаў маніфэст да беларускага народа пабеларуску з абвяшчэньнем, што „даецца ўсім шляхецтва навекі“ і даюцца іншыя вольнасьці. Невядома, ці меў Каліноўскі яшчэ якія беларускія творы; тыя-ж яго рэчы, што дайшлі да нас, ніякага літэратурнага значаньня ня маюць ды й пісаны яны былі з заданьнямі надта далёкімі ад заданьняў прыгожага пісьменства. Іх значаньне — моральнае. Праклямацыі Каліноўскага і іншая падобная літэратура сьведчыць нам, што 1) беларускае друкаванае слова так ці йначай усё болей пашыралася; 2) што беларускім словам карысталі тады, калі хацелі зачапіць струны беларускай душы.