Rodnyje zierniaty (1916)/IV/Dola Biełaruskaho Narodu

← Carkoŭnaja Unija

Dola Biełaruskaho Narodu ad złučeńnia s Polščaj da razdziełu Polščy Гістарычная праца Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1916 год

Wasil Ciapinski →

Прапануем да спампаваньня!

Dola Biełaruskaho Narodu ad złučeńnia s Polščaj da razdziełu Polščy.

Biełarusy da dzieržaŭnaj jednaści s Polščaj prystupili majučy poŭnyje prawy wa usim u swajej ziamli. U škołach wučyli dziaciej pa swojmu, pa biełarusku i pa sławiansku, u sudy i ŭrady, zjezdy i sejmy adbywalisia u mowie biełaruskaj, — pa biełarusku pisalisia ŭsie prawy i listy karaleŭskije i ŭsiakije dakumenty. Biełarusy mieli swaich kniazioŭ i panoŭ, i swajo bajarstwo-šlachtu. Adnym słowam, žyli poŭnym žyćciom mocnaho i kulturnaho narodu. Najbolej s pryčyny razdziełu našaho narodu na try wiery mała-pamału biełaruskaja kultura stała upadać, bo što silniejšaho, bahaciejšaho było ŭ našym narodzie, dziela dzieržaŭnych słužb, katoryje dawaŭ karol achwatniej katalikom, čym unijatam i prawasłaŭnym, dziela karaleŭskaj, senatarskaj i panskaj łaski dy ješče dziela šmat inšych roznych pryčyn, pryjmało katalictwo, a razam s katalictwam i polskuju mowu. Narod, sielanstwo, pačynajučy ad druhoj paławiny XVI stalećcia i da razdziełu Polščy, hod za hodam papadaŭ u što-raz horšuju niawolu panskuju. Užo ŭ paławinie XVII stalećcia staŭsia rečču, naležačaj da swajho pana, katoruju prawo pazwalało pradawać, mieniać, sudzić i karać. Da ŭsiaho hetaho sielanam było zabaronieno wučycca hramaty.

Usimi sprawami našaj ziamli ŭ tyje časy kirawała šlachta, katoraja mieła šyrokije swabody. I ot, aprača razdziełu narodu našaho na try čaści pa wiery, utwaryŭsia druhi, ješče bolšy razdzieł na dwa stany abywateloŭ: wolnych i niawolnych.

Wolnaja, bajarska-šlachockaja čaść našaho narodu utwaryła sa swaich stanowych zababonaŭ nieprachodnuju propaść, jakaja addzielała ich ad niawolnaj sielanskaj braci. I, kab pahłybić propaść, šlachta achwotna wučyłasia polskaj mowy, pryjmała polskije zwyčai, abyčai, achwotna radniłasia s polskaj šlachtaj i achwotna wywodziła siabie s Polščy, kab nichto nia moh zapadozryć, što jany — radnia pa krywi, pa rodu i plemi hetym njawolnym sielanam. I ot s-pamiž našaj biełaruskaj šlachty niemało wychodziło ludziej świetłych i wučonych, ale ŭsie jany pracawali nie ŭ swajej mowie, a ŭ jakoj nie-budź čužoj: co to łacinskaj, ci polskaj. A kali inšyje i probawali pracawać dla swaich i ŭ swajej mowie, nie šmat było takich, što ich słuchali s pamiž šlachty, a z narodu niawolnaho, kab i chacieli, nie mahli by ni ŭ čym pamahčy, dy i nia zdužaliby, bo ciomny byli. Hetkim paradkam za 200 hadoŭ — za XVII i XVIII stalećcie — narod biełaruski utraciŭ swaje wyšejšyje stany i sam staŭsia biezpraŭnym niawolnikam, nimajučym hołasu u sprawach swajej ziamli i swajej doli, staŭsia biezhramatnym, ciomnym, biednym; utraciŭ swaju literaturu, kulturu. Zwyksia z hetym pałažeńniam niawolnika, adučyŭsia baranić swaich prawoŭ, zastupacca za swaje kryŭdy. Staŭ sam siabie ličyć čeławiekam niejkaho horšaho hatunku. Zabyŭsia swajho nacyonalnaho imi, a staŭ siabie zwać narodam «prostym», «mužyckim», «tutejšym». Hetak sama, prywykšy čuć, što jaho braty, majučyje wolu i ŭsie čužaziemcy haworać inšaj, čym jon, mowaj, pahladzieŭšy na siabie i na swajo harotnaje pałažeńnie, staŭ zwać swaju mowu mowaj «prostaj», «našaj», «tutejšaj». I ješče da nidaŭna ludzi našy dumali, što na ŭsim świeci ludzi biednyje haworać pa «našamu», a pany — u panskich, čužych mowach.

Praŭda, adzin raz narod naš probawaŭ skinuć s siabie panskuju niawolu, ale sproba taja nie ŭdałasia, i narod, straciŭšy wieru ŭ swaje siły ŭžo dalej, panuryŭšy haławu, ciahnuŭ swaju lamku. Było heto ŭ toj čas, kali na Ukrainie zbuntawalisia ukrainskije sielanie i kali hetman Chmielnicki silnaj rukoj patapiŭ u krywi panskuju niawolu ŭ swajej staroncy. Začuŭšy, što dziejecca na Ukrainie, i našy sielanie stali zbiracca dy raicca i ŭ kancy pajšli ahniom i miačom niščyć panstwo swajo. Ale ŭ nas nie było tej siły, što na Ukrainie, a hłaŭnaje nie było kamu sa starany pamahčy tak, jak ukraincam pamahli tatary. Narodnaje paŭstańnie było patopleno ŭ krywi. Palkoŭniki Niebaba, Niepalič i Chwieśka abo pali ŭ prawaj bitwie, abo byli zahubleny pieramožcami, a razam z imi zhinuło kolkidziesiat tysiač biełaruskich sielan.