Mahnušeŭski, Paŭluk Bachrym, Babroŭski (1937)/4

← Razmowa pana z mužykom paśla pryhonu

Babroŭski Гістарычная праца Аўтар: Адам Станкевіч 1937 год

Krynicy i pracy ab M. Babroŭskim →

Прапануем да спампаваньня!

II.

BABROŬSKI

M. Babroŭski

∗
∗     ∗

M. Babroŭski, unijacki świaščeńnik, prafesar Wilenskaha ŭniwersytetu, u biełaruskim — padświedamym jašče — adradžeńni tak-ža adyhraŭ wialikuju rolu. Cikawy hety čaławiek tym, što jon unijat padtrymliwaŭ biełaruskaść až da kanca swajho žyćcia. Jon z Mahnušeŭskim — heta dziŭny symbol syntezy Biełarusi zachodniaj i ŭschodniaj. Heta symbol taho, što i siańnia ŭ biełaruskim adradžeńni źjaŭlajecca pieršaradnaj prablemaj. Dyk pryhledzimsia bližej da M. Babroŭskaha, jaki tak hodny našaj uwahi, a jaki tak mała ŭ nas znany.

M. Babroŭski radziŭsia 8.XI.1784 h. u Wulcy, na Padlašy (daŭn. waj. Padlaskaje), dzie jaho baćka byŭ unijackim probarščam. Wučyŭsia śpiarša ŭ Kleščelach, paw. Bielski, u unijackaj parafijalnaj škole, tady ŭ Drahičynie ŭ Pijaraŭ (1797—1803), dalej u dziaržaŭnaj pruskaj himnazii ŭ Biełastoku (1803— 1806). Pa skančeńni himnazii, nia mohučy z niedastačy srodkaŭ udacca na wyšejšyja nawuki, M. Babroŭski dawaŭ prywatna lekcyi i sam wučyŭsia prywatna. Asabliwa pačaŭ pracawać užo ŭ hetym časie nad mowaj stara-sławianskaj, katoraj pačatki wynies z baćkaŭskaha domu i asabliwa z Kleščelskaj škoły, na čale jakoj stajaŭ Ant. Sasnoŭski, paźniej dastojnik Unijackaj Cerkwy, wialiki znaŭca hreka-unijackaha abradu. Dobraj tak-ža akazijaj dla paznańnia rodnaj minuŭščyny, kultury i starasławianskaj mowy byŭ unijacki manastyr u Supraśli, Biełastockaha paw., dzie ŭ biblijatecy było šmat bahatych rukapisnych i drukawanych biełaruskich, ukrainskich i stara-sławianskich zabytkaŭ. Małady Babroŭski časta adwiedwaŭ Supraśl i prasiedžwaŭ u henaj biblijatecy.

1808 h. Babroŭski dastaŭsia ŭ Hałoŭnuju Seminaryju; była heta wyšejšaja wučelnia pry Wilenskim uniwersytecie; čatyrochhadowy kurs nawuk skončyŭ tut M. Babrўŭski ŭ 1812 h. sa stopniem mahistra teolohii. Budučy ŭ uniwersytecie, družyŭ z sakretarom uniwersytetu, z litoŭcam Kaz. Kontrymam, znaŭcam uschodnich mowaŭ. U 1813—14 studjawaŭ prawa, hebrajski i italjanski jazyki i atrymaŭ stopień mahistra prawa. Wakacyi prawodziŭ na Padlašy, adwiedwajučy časta manastyr u Supraśli i robiačy tam nawukowyja raźwiedki. Užo tady natrapiŭ jon na ślady sławianskaj (biełaruskaj) Zabłudaŭskaj drukarni, jakuju ŭ 1568 h. załažyŭ Ryhor Chadkiewič, a tak-ža na ślady maskoŭskich drukaroŭ Iwana Fiodorowa i Cimafieja Mścisłaŭca (biełarus), jakija, wyhnanyja z Maskwy 1564 h., znajšli prypynišča ŭ Zabłudawie i tut wydrukawali niekalki siańnia ŭžo duža redkich sławianskich knižak, Babroŭski apisaŭ losy hetych drukaroŭ i ich druki zabłudaŭskija i inšyja.

Ad 1814 da 1817 h. M. Babroŭski ŭžo dacentam i wykładaje ŭ Wilenskim uniwersytecie św. Pisańnie, teolohiju maralnuju i palityčnyja nawuki. U 1815 h. paświačany na unijackaha świaščeńnika. U 1816 h. wykładaje tak-ža i ŭ Hałoŭnaj Seminaryi i byŭ naznačany siabram unijackaj mitrapalickaj kansystoryi ŭ Wilni. U 1817 h. naznačajecca kanonikam Bieraściejskim. Swaimi zdolnaściami źwiarnuŭ jon na siabie ŭwahu uniwersytetu i byŭ wysłany zahranicu, kab tam studjawaŭ św. Pisańnie, a tak ža kab studjawaŭ mowy ŭschodnija ahułam i mowy sławianskija. Studyjam hetym Babroŭski addawaŭsia zahranicaj piać hadoŭ (1817—1822).

Za hranicaj pabywaŭ uwa ŭsich bolšych kulturnych centrach i zapaznaŭsia z usimi słaŭnymi tady wučonymi filolohami-uschodnikami. Adnačasna z studjami biblijnymi i ŭschodnich mowaŭ, studjawaŭ moža jašče bolš sławistyku, majučy da jaje nachil ad rańniaj moładaści. Da 1819 h. byŭ u Wienie, dzie zapaznaŭsia z wučonymi sławistami: Kopitarem, Dobroŭskim, Hankaj i Jungmanam. U 1819 pačaŭ padarož pa sławianskich ziemlach. Adwiedaŭ Čechiju, Marawiju, Krainu, Chorwacyju. Pracawaŭ u biblijatekach: u Prazie, Welehradzie, Lublanie, Raguzie, Dubroŭniku. Paśla pierajechaŭ u Italiju. Adwiedaŭ: Wenecyju, Bononiju, Florencyju i Rym, dzie ŭ Watykanskaj biblijatecy, karystajučy z wietliwaści wučonaha kardynała Angelo Mai, apracawaŭ śpis najstarejšych sławianskich rukapisaŭ i drukaŭ. Hety śpis dyrektar Watykanskaj biblijateki toj-ža kard. Mai ŭmiaściŭ u swaim wydawiectwie: Nova Collectio Veterum Patrum t. V. pad nazowam: „Codices Slavici Bibliothecae Vaticanae“, horača za hetu pracu dziakujučy M. Babroŭskamu.

U wyniku swaich studyjaŭ M. Babroŭski staŭsia słaŭnym wučonym biblistym i orjentalistym. Znaŭ mowy: hreckuju, łacinskuju, hebrajskuju, chałdejskuju, syryjskuju i arabskuju, nie haworacy ŭžo ab hruntoŭnym znańni mowaŭ žywych: francuskaj, niamieckaj, italjanskaj, anhielskaj. Byŭ tak ža wučonym sławistam ahułam i wialikim znaŭcam mowy biełaruskaj i stara-sławianskaj.

Wiarnuŭšysia ŭ Wilniu, M. Babroŭski byŭ naznačany tut nadzwyčajnym prafesaram św. Pisańnia. Jak nawukowaja siła, byŭ adnym z wydatnych. Aprača prafesury časta hawaryŭ kazańni pa wilenskich cerkwach-kaściołach, da čaho mieŭ wialikuju achwotu i talent.

5.VII.1823 h. M. Babroŭski atrymaŭ u Wilenskim uniwersytecie daktarat teolohii i byŭ naznačany ŭžo zwyčajnym prafesaram taho-ž uniwersytetu.

Budučy prafesaram, M. B. kirawaŭ biełaruskim hurtkom i źbiraŭ roznyja biełaruskija matarjały.

„Po wojnach napoleonowskich — piša Bieliński, — gdy w rozmaitych krajach zaczęła przebudzać się idea narodowości, w Wilnie grono młodzieży, przeważnie synowie księży unickich, w poszukiwaniu danych dla swej narodowości i religji, zaczęli źbierać i odczytywać stare pergaminy. Czego innego szukali, a co innego znaleźli. Zamiast bowiem źródeł do dziejów kościoła ruskiego w Polsce, odszukali materjały do dziejów starożytnego prawa krajowego. Na czele tej młodzieży stał Michał Bobrowski, Ignacy Daniłowicz, Antoni Marcinowski“.^[1]

Paćwiardžajučy heta, Karski dadaje, što biełaruskaja ŭniwersyteckaja moładź, na čale jakoj stajaŭ M. B., źbirała biełaruskija matarjały pawodle prahramy, ułožanaj tym-ža Babroŭskim.^[2]

Ale ŭ nawukowym M. Babroŭskaha razhonie 1824 h. nastupaje pieraryŭ: jon byŭ pazbaŭleny prafesury. U hetym časie byli wiedamyja zamieški studenckaj moładzi (filomaty i filarety). Da sprawy moładzi byli zamiešanyja i papularnyja siarod jaje i jej spryjajučyja prafesary — z palakoŭ Lelewel, Gołuchoŭski i inš., a z biełarusaŭ naš M. Babroŭski, Daniłowić i inš.

Zdareńnie hetaje što da asoby M. Babroŭskaha ŭ nawucy ahułam niawyjaśnienaje: niawiedama dakładna, zašto imienna carskaja rasiejskaja ŭłada pazbawiła jaho prafesury ŭ Wilenskim uniwersytecie ŭ samym rasćwiecie jaho.

Piśmieńniki i wučonyja polskija, jak J. Bieliński, u swajej pawažnaj trochtamowaj pracy „Uniwersytet Wileński“, ćwierdzić, što Kuratar Wilenskaha Školnaha Wokruhu Nowasilcaŭ pazbawiŭ prafesury M. Babroŭskaha razam z Lelewelem i Daniłowičam za spahadnaść studenskaj moładzi, wydalenaj z uniwersytetu za prynaležnaść da T-wa Filaretaŭ i Filamataŭ.^[3]

Tymčasam u litaratury rasiejskaj spatykajem całkom inšy pahlad na hetu sprawu. Tak napr. swajak M. Babroŭskaha, rasiejski hieneral Pawal Babroŭski, u knižycy ab žyćci i wučonaj dziejnaści prafesara^[4], pryčynaj wydaleńnia M. B. z uniwersytetu ŭwažaje intryhi polskaj partyi warožaj da Babroŭskaha. Sprawa ŭ tym, jak kaža Pawał Babroŭski, što prafesar M. B., jak haračy starońnik hreka-ŭschodniaha unijackaha abradu, spraciŭlaŭsia pašyrańniu siarod unijackaj uniwersyteckaj moładzi, asabliwa siarod tej moładzi, što rychtawałasia da świaščenstwa, duchoŭnaj litaratury ŭ polskaj mowie, a tak-ža spraciŭlaŭsia łacinizacyi i polonizacyi unijackich abradaŭ. Woś ža niechta z palakoŭ pazłości za heta zrabiŭ na jaho danos carskim uładam, jak na škodnaha ŭ uniwersytecie dziejača, jaki ŭ wyniku i byŭ z uniwersytetu wydaleny.

Nam zdajecca, što jość krycha praŭdy ŭ wadnych i druhich. Z usiaho widać, što M. Babroŭski byŭ biełarus, jon da polskaści nie pačuwaŭsia. Jon krepka byŭ źwiazany z biełaruskaj narodnaściaj i z biełaruskaj Unijackaj Cerkwaj. Jon staraŭsia ŭ Unii zachawać i ŭzmocnić uschodnie-sławianskija pryncypy. Byŭ starońnikam kirylicy, i wystupaŭ prociŭ łacinki ŭ pracy swajej: „O wpływie kościoła rzymskiego na język słowiański pod względem liturgji uważany, osobliwie w Dalmacji“. U hetaj pracy M. B. zakidaje dalmatam, što jany zamiest kirylicy ŭžywajuć łacinku. M. B. damahaŭsia tak-ža, kab Daniłowić Litoŭski Statut drukawaŭ kirylicaj, jaki jon pierapisaŭ łacinkaj i hetak dumaŭ drukawać. U 1820 h. byŭ prydumaŭšy litary ŭ polskim alfabecie, uzhodnienyja z kirylicaj.

Woś-ža nia dziwa, što M. B. musiŭ spryjać filareckaj i filomackaj moładzi, jakaja ŭ značnaj častcy była biełaruskaj, z unijataŭ i jakaja ahułam była z biełaruskaj spolščanaj šlachty, znała biełaruskuju mowu i zajmałasia studjami nad minuŭščynaj i mowaj biełaruskaha narodu, čaho sam M. B. byŭ wydatnym wučonym daśledčykam.

Z druhoha-ž uznoŭ boku, M. B. jak nie palak i jak wučony, katory wychodziŭ dalej za ramki imknieńniaŭ polskich filomataŭ i filaretaŭ, i jak taki, katory spraciŭlaŭsia dalejšaj polonizacyi i łacinizacyi, susim lohka moh stacca afiaraj polskaj palityki, tady tak mahutnaj u krai našym i ŭ Pieciarburzie.

M. Babroŭski, pazbaŭleny uniwersyteckaj katedry, byŭ wysłany ŭ manastyr u Žyrowicy i tam trymany byŭ pad nadzoram. Urešcie i tut, pahadziŭšysia z losam, pryšoŭšy da siabie, wučony naš uziaŭsia za dośledy nad sławistykaj. U hetym bolš-mienš časie zrabiŭ jon wialikaje atkryćcie ŭ biblijatecy ŭ Supraśli, dzie znašoŭ niazwyčajna cenny pomnik stara-sławianskaj mowy, z hetaha času wiedamy ŭ historyi litaratury i ŭ filolohii sławianskaj pad nazowaj „Supraślskaha rukapisu“. Składaŭsia hety zabytak, kali znašoŭ jaho Babroŭski, z 253 arkušaŭ perhaminowych in 4⁰, u 37 złožanych sšytkoch. Zabytak hety pachodžańniem swaim siahaje XI, a najwyšej XII st.

Ale wučony z hetkim imiem, źwiazany na hruncie nawuki z mnohimi wučonymi tak-ža i rasiejskimi, nia moh doŭha astawacca ŭ wiaskowaj hłušy. U 1826 h. M. B. byŭ carskaj łaskaj wiernuty ŭznoŭ na wilenskuju katedru. Ciapier užo aprača wykładaŭ uniwersyteckich św. Pisańnia, u Seminaryi Hałoŭnaj wučyŭ unijackich klerykaŭ mowy starasławianskaj. Z wykładowych natatak paŭstaŭ pawoli „Kurs Sławianskaj bibliohrafii“, u jakim usie znanyja pamiatniki starasławianskaj mowy byli paddany daskanalnaj krytycy i razabranyja što da hramatyki i paleohrafii. Kurs hety ŭściaž kamplektawany, na žal, jak i mnohija inšyja M. B. pracy, świetu drukam nie pabačyŭ.

1827 h. 11/VI Kuratar Nawasilcaŭ ad imia ministra zaprapanawaŭ M. Babroŭskamu ŭ uniwersyteckim kaściele hawaryć kazańni ŭ mowie starasławianskaj, abo ŭ mowie najbolš da starasławianskaj zbližanaj. Widać, išło tut uładam ab toje, kab kazańni hetyja nia byli polskija i kab mowaj byli zbližany da mowy rasiejskaj. M. B. pa doŭhaj razwazie, daŭ adkaz admoŭny, šyroka i hruntoŭna jaho motywujučy. Na adno tolki byŭ jon hatowy — jak pisaŭ u henaj admowie — kab wučni jaho — unijaty, prywatna ćwičylisia ŭ narodnych mowach, a heta dziela taho, kab staŭšysia dušpastyrami, z karyściaj wučyli Božaha Słowa, užywajučy mowy narodu.

1832 h. uniwersytet Wilenski byŭ začynieny. Astałasia Hałoŭnaja Seminaryja, kudy i pierajšoŭ wučyć M. B.

1833 h. i heta Seminaryja była skasawana i M. B. ŭ sile wieku, majučy 49 h. byŭ prymušany z prafesuraj razstacca nazaŭsiody. Duchoŭnyja ŭłady naznačyli jaho na… probaršča ŭ Šerašewa (Pružanski paw.), dzie jon i astaŭsia da kanca žyćcia.

Čamu na siało, u ciomny kut? Biskup unijacki J. Siemaška, prawodziačy swaje plany ŭ sprawie dałučeńnia ŭnijataŭ da Prawaslaŭja, da hetaj raboty žadaŭ uprehčy i M. Babroŭskaha. Była-b heta wialikaja zdabyča. M. B. — heta wychawaŭca cełaha pakaleńnia kleru unijackaha i taho-ž Siemaški, słaŭny ŭ krai i za krajem i słowa jaho tut šmat-by wažyła. Woś-ža zaprapanawać prosta zdradu Unii, jakuju M. B. lubiŭ, z jakoj zrośsia, nia było zručna i było-b sprawaj bieznadziejnaj, dyk J. Siemaška wykinuŭ jaho ŭ hłuš, kab zmusić jaho miakčej z im hawaryć, a na wypadak, kali-b na adstupstwa nie zhadziŭsia, dyk kab byŭ niaškodny.

Apynuŭšysia ŭ hetym biezhałoŭi, M. B. adnak trymaŭsia Unii mocna. Urešcie-ž, kali na unijackich biskupskich stalicach zasieli carskija ahienty: Siemaška, Zubko, Łužynski), kali losy Unii byli ŭžo skončany, i kali ścisnuty siamjoj brata (sam byŭ biazženny), patrabawaŭ chutčej padmohi ad Siemaški, a nie baraćby z im, dy nie adznačajučysia silnym charaktaram, M. B. ŭ 1837 h. paśla niekalki hadoŭ nacisku, daŭ Siemašcy raśpisku ab swaim dałučeńni da carskaha Prawasłaŭja. Takim čynam M. B. z faktam dakananym zhadziŭsia, prynamsi wonkawa, ale da likwidacyi Unii pazytyŭna nie pryčyniŭsia.

Pierachodu M. B. z Unii ŭ Prawasłaŭje, aprača ŭspomnienych pryčyn, spryjała tak-ža i jaho biełaruskaja stychija. Symbalem hetaj stychii byŭ uschodni abrad. Tymčasam Unija była spolščana, abrad złacinizawany, a Prawasłaŭje abrad heny zachawała čystym i jaho wysoka šanawała i krepka trymałasia.

U Šerašewie zhnańnik naš u wolnych chwilinach ad abawiazkaŭ parafijalnych paświačaŭsia ŭściaž sławistycy i biełarusaznaŭstwu specyjalna. Estreicher u swajej bibliohrafii (t. 1) kaža, što ŭ 1846 h. M. B. mieŭ užo hatowuju da druku knihu „Historja drukarń słowiańskich na Litwie“.

Da swaich parafijan byŭ dastupny i dobry. Štoniadzieli i świata hawaryŭ kazańni zaŭsiody ŭ mowie biełaruskaj.^[5]

Sam siabie M. B. nazywaŭ časam Ruthenus, nazowam ahulnym tady dla biełarusaŭ i ŭkraincaŭ, a nawat časam Polonus (palak). Adnak nia hledziačy na heta byŭ jon biełarusam, bo ŭsiej swajej dziejnaściaj i nawukowaj pracaj, usim swaim žyćciom ad moładaści da śmierci byŭ całkom zrosšysia z losam biełaruskaha narodu.^[6]

Pamior M. B. ad chalery 21.IX.1848, majučy 64 hady žyćcia.

Bahatuju i cennuju swaju biblijateku sam pradaŭ, budučy ŭ ciažkim matarjalnym pałažeńni, a pracy ŭ rukapisach, niekatoryja hatowyja da druku, i ŭsiakija inšyja papiery častkowa byli paraściahwany znajomymi susiedźmi i pryjacielami, a častkowa byli spakawany ŭ miašok i adasłanyja biskupu J. Siemašku, jaki niščačy unijackija biełaruskija zabytki, nadta mahčyma, što źniščyŭ i hetyja. U wyniku ŭsiaho hetaha, pracy M. B, asabliwa nia drukawanyja i datyčačyja biełarusawiedy, abo pahinuli, abo paraskidany pa roznych biblijatekach krajowych i zahraničnych.

Wiedama tak-ža, što M. B. napisaŭ pracu „O charakterystycznych językowych zwrotaah ludu białoruskiego“, ale los hetaj pracy, budučaj tolki ŭ rukapisie, na pierachawańni ŭ Marcinoŭskaha, tak-ža niawiedamy. Jamu-ž prypiswajuć i „Krótkie zebranie nauki chrześcjańskiej dla wieśniaków mówiących językiem polsko-ruskim wyznania rzymsko-katolickiego“ z 1835 h.

∗
∗     ∗

U usiaho wyšejskazanaha možna zrabić nastupnyja kančatkawyja wysnawy:

a) Mahnušeŭskaha łučyła z biełaruskaj stychijaj pačućcio sialanskaj pryhonnaj kryŭdy i zrazumieńnie patreby aświety najbolš zbližanaj da narodu, adhetul asabliwaja jaho apieka nad Paŭlukom Bachrymam, pieršym biełaruskim narodnym paetam. Biełaruskaj nacyjanalnaj świedamaści tut jašče niama.

b) Niama hetkaj świedamaści i ŭ M. Babroŭskaha, adnak jon šmat da jaje bližej. Pryčynaj hetaha jaho ŭnijackaść, uschodni hreka-sławianski abrad jaho carkwy. Heta jamu nie pazwalała źlicca z polskaj i rasiejskaj stychijaj, wydzialała jaho z mora polskaha abo paźniej rasiejskaha. Praz usio žyćcio swajo M. B., wiedzieny niejkim biolohična-etničnym pačućciom, pracawaŭ na niwie biełaruskaj i hetym rychtawaŭ jaje pad siaŭbu ziarniat i nacyjanalna i socyjalna świedamaha sučasnaha biełaruskaha adradženskaha ruchu.

---

---

---

1. J. Bieliński, — Uniwersytet Wileński, II, bač. 386—7.
2. Карскі III, 3, бач. 78.
3. J. Bieliński — Uniwersytet Wileński II, bač. 549.
4. tam-ža, III, bač. 128—9.
5. Ks. Jan Cieplak — Ks. Michał Bobrowski (Księga źbiorowa „Charitas“, Petersburg, 1894) i T. A. Кипреановичъ — Жизнь І.Семашки, Вильна, 1893, бач. 164, другі дапісак.
6. Ул. Талочка — Да справы нацыянальнасьці праф. М. Баброўскага („Калосьсе“ Кн. 4, Вільня, 1935).