Krywičanin (1918)/Turaŭskaje kniaźstwo
| ← Nacionalnaje pytańnie | Turaŭskaje kniaźstwo Артыкул Аўтар: Вацлаў Ластоўскі Кастрычнік 1918 году |
Sonet → |
Прапануем да спампаваньня!
Turaŭskaje kniaźstwo.
Pawodle stačci K. Šp-skaho (Wil. Kal. 1891 h.) apracawaŭ W. Łastoŭski.
Turaŭ — stalica Dryhwičoŭ, haliny Krywičanskaho plemia, jakije, pawodle słoů letapisca, „asieli miž Prypiaćciu i Dźwinoj“. Što datyče nazowy „Dryhwičy“ jość roznyje zdohady. Adny wywodziać hetu nazowu ad „dryhwa“ (topkaje bałoto), čym zapraŭdy, bahat hety kraj. Druhije zwiertajuć uwahu na toje, što nazowa „Dryhwičy“ sustrečajecca ů niekolki miejscoch na abšary razsialeńnia sławlanskaho plemia i dziela hetaho šukajuć inšych asnoů da tłumačeńnia wywodu hetaho słowa.
Pieršy raz našy Dryhwicy spaminajucca ů Kanstantyna Bahranarodnaho pry wyličańni sławianskich plemion. Akrom našych, paŭnočnych Dryhwičoů, wiadomy ješče Dryhwicy pałudniowyje, žyŭšyje ů IX stalećci ů Frakii i Makiedonii.
Treba dumać, što ůsie Dryhwičy žyli kaliś razam, mieli supolnych rodanačalnikaů i, dziela žyćciowych wymoh, adny z ich paknuli baćkaůščynu i pierasialilisia na nowyje ziemli. Heto mahło stacca s pałudniowymi Dryhwičami dziela taho, što nazowy sławianskich plemion najčaściej nasili ślady topahrafičnaho pachodžeńnta, jak: Dreůlanle, Palanie, Siewieranie, Pałačanie, Pamoranie i saůsim naturalna, što nazowa Dryhwicy pachodzić ad «dryhwy», na jakoj jany sialilisia. Pieršym horadam u ziamli Dryhwičoů spamianutym u letapisi pad 980 hodam, byů Turaů, zasnawańnie jakoha letapisiec prypisywaje waražskamu kniaziu Turu, i zapraůdy pamiž waražskich imion mnoha jaklje majuć u asnowie «tur», dy taksama i miž biełaruskimi sialibami mnoha jość takich, što atrymali swaju nazowu ad imion zasnawacielaŭ: Zasłaů, Brasłaů, Dawidharadok, Pietrykoů i mn. inš.; ale ů hetym zdareńni bližejšym praůdy budzie ličyć nazowu — Turaů, pachodziačaj nie ad waražskaho kniazia Tura, a ad nazwańnia źwiera — tur — na tej asnowie, što najpierš my sustrečajem mnoha nazoů sioł, sialib, rek paloŭ i ůročyšč s karaniom «tur» jak u nas, tak i na ůsim prastory sławianskich sialib, a pa druhoje, što u Dryhwickaj zlamli wadziłosia mnoha turaů, na jakich tutejšyje žychary palewali. Dziela hetaho daloka praściej dumać, što i horad atrymaů swaju nazowu ad imia źwiaroů — turaů — čyslenych kaliś u tutejšych wakolicach.
Dryhwičy, jak i ůsie biełaruskije plemiony, upraŭlalisia swaimi ůłasnymi kniazlami. Letapiś kaže, što paśla zasnawańnia Kijewa, rod kijeůskich kniazioů «staů kniažyć u Palanoů, a u Dryhwičoů byli swaje kniazi» i t. d
Hrecki Impieratar Kanstantyn Bahranarodny nazywaje Dyhwičoů zdolnymi majstrami ů budawańni łodak i naahuł wodnych sudzion, jakije wywozilisia na prodaž u Hreciju, pa prypiaci i Dniepru.
U X stalećci Turaůskaje kniaźstwo padpadaje pad ułasć Kijewa. Samo saboj z dałučeńniem Turawa da kijeůskaho pasadu, rodawyje dryhwičanskije kniazi ůstupajuć swajo miejsco swajakom wialikaho kniazia kijeůskaho, adnak nie saůsim traciać značeńnie i swoj upłyů na narod. Jakoje značeńnie mieů Turaŭ a wačach kijeůskaho kniazia Waładzimira možna bačyć s taho, što hety wialiki kniaź na Turawie sadžaje staršaho swajho syna Swiatapołka. Swiatapołk trapiůšy ů atmasferu panujučaho niezdawoleńnia chutka pierenimajecca interesami ziamii i pačynaje paturać niezależnickim dumam turaůskich ziemlan. Jon s separatnymi metami wypisywaje na swoj dwor biskupa Rejnberna s Kolberha, dziela šyrennia tut, kontra Kijewu, łacinskaho abradu, dy s pomačču cieścia swajho polskaho karala Bolesława I-ho planuje paůstańnie z metaj dabyć Turaůskamu kniaźstwu poůnuju niezaležnaść. Kali-b zadumanyj Swiatapołkam plan udaůsia, to dawoli ůžo pašyreny biskupam Rejnbernam łacinski abrad, atrymaů-by tut wierch nad uschodnym abradam. Ale Waładzimir ů swoj čas dawiedaůsia ab zamysłach turaůcoů i stłumiů paůstańnie. Biskupa Rejnberha schapiů i pasadziů u turmu, a kontra jaho misyjnaj čynnaści zasnawaů u Turawie katedru hreckaho abradu i absadziů jaje biskupam hrekam.
Adnak separatny kirunak turaůcaů nie zamier. Spuściůsy paů wieku jon iznoů ažywaje ů 1157 hadu. Na hety raz turaůskaje hramadzianstwo uplanawało paůstańnie pry pomačy kniazia Jurja Woładzimirawiča, najbližejšaho daradčyka wialikaho kniazia kijeůskaho. Paůstańnie udałosia. Čyślenny rod kijeůskich kniazioů, kryžowym pachodam, pazwaůsy sabie ů pomač stepnyje plemiony, uźnialisia na turaůcoů i ů 1158 hadu abłažyli Turaů. Akolicy jaho spustošyli i spalili. Turaůlanie ćwiorda wytrymliwali abłohu. Pad kirunkam swajho kniazia jany wykazali mnoha enerhili wajennaj adwahi, hrudzmi atstaiwajučy i krywioj akuplajučy swaju niezaležnaść. Pa prachodzie dziesiaci tydnioů abłohi, pošesć zmieła ůsich koniej u napadajučych i jany atstupilisia.
Z hetaho času interesy Jurja Jarasławiča ješče macniej zwiazalisia z interesami žycharoů, jon, pierakonanyj, što treba čekać nowych napadoů, atprawiůsia pa žyůnaść i wolnicu ů čarnihaůskuju ziamlu, sarhanizawaů umacawańnie i akapywańnie Turawa i pry čarodnym kryżowym pachodzie rodu kijeůskich kniazioů, u 1160 hadu, razbiů ich. Heto pierekanało wialikaho kniazia kijeůskaho, katory ů kancy pryznaje niezaležnaść Turaůskaho Kniazstwa, a Juryj Jarasławič stanowicca protaplastam linii niezależnych turaůskich kniazioů. Pa śmierci Jurja, Turaůskaje kniazstwo razbiłosia na dzwie čaści z dwoma centrami — Turawam i Pinskam. Pieršy ůspamin ab Pinsku my sustračajem pad 1097 hodam. Značeńnie hetaho horadu, s pryčyny jaho tarhowaho pałažeńnia, pamału uzrastało ů uščerb značeńniu Turawa. Turawa-Pinskaje kniazstwo, zwyčajem taho času, pastajanna dzialiłosia na drobnyje udzieły pamiž čyslennymi patomkami Jurja Jarasławiča. Šmat katoryje z ich byli da tej miery drobnyje i biednyje, što im prychodziłosia pastupać na službu da silniejšych susiednich kniazioů. Letapiscy nie nazywajuć nawat ich pa imionach, a wyražajucca ahulna: «Pinskije kniazi», «Turaůskije kniazi». Hetyje Pinska-Turaůskije kniazi wiaduć pastajannaje zmahańnie za swaju niezaležnaść to s kniaziami Čarnihaůskimi, to s Kijeůskimi, to z Halicka-Wałynskimi i ů kancy z Litoůska-Biełaruskimi.
S paławiny XIII stalećcia terytoryia Pinska-Turaůskaho kniaźstwa stanowicca arenaj baraćby Ukrainskich udzielnych kniazioů z Litoůska-Biełaruskaj dzieržawaj. Turawa-Pinskije kniazi z hetaj pryčyny pastaůleny ů wielmi niewyhadnaje pałažeńnie. Usileńnie Litwy i usileńnie Ukrainy roůna hraziło niezaležnaści Turawa-Pinskaho kniaźstwa. Z hetaj pryčyny jany starajucca być neůtralnymi da abiedźwiech warožych staron, admaůlajucca pad roznymi pryčynami ad učaścia ů pachodach i hetak ławirujučy padtrymliwajuć niejki čas swaju niezaležnaść.
Hetkaje pałažeńnie trywało datul, pakul u kancy Turawa Pinskije kniazi nie ůstupili ů palityčnuju suwiaź z Litwoj za Hiedymina i nie pryznali nad saboj jaho ůłaści.
Dla wymučenaho biezupynnymi wojnami Turawa-Pinskaho kniaźstwa i da taho ješče zrujnawanaho tatarskaj nawałaj, pierachod pad ůłaść Hiedymina nia moh być ciažki: kniaź hety ůmieů prychilić da siabie swaich lennych kniazioů kroůnymi suwiaziami z litoůska-biełaruskimi kniaziami, razdačaj im wysokich uradoů, pawažańniem, šyrokaj tolerancijej, zachawańniem samaůpraůleńnia i inš.
Pa śmierci Hiedymina (1341 h.), wialikaje kniaźstwo Litoůskaje, zhodna s testamentam niaboščyka kniazia, było padzieleno pamiž jaho synami. Pinsk i Turaů dastalisia Narymuntu Hiedyminawiču. Ale Narymunt nia doůha ůtrymaůsia: atrymaůšy Turawa-Pinskaje kniaźstwo sabie ů udzieł, zadumaů jon učynić jaho saůsim niezaležnym i wydzielicca z Litwy. Na heto ůsie litoůskije kniazi adnadumna atkazali pachodam na Narymnuta; apošni, pawodle adnych uciok u tatarskaju Ordu i tam pamior, pawodle druhich pahadziůsia z bratami i zhinuů u bitwie s kryžakami. Syny Narymunta nie dastali ůžo ů udzieł Turaůskaho kniaźstwa i jon pierachodzić z ruk u ruki. Rod Turawa-Pinskich kniazioů kančajecca tolki ů druhoj palawinie XVI stalećcia. Apošnim z ich byů Fiodar Iwanowič, patomak Jarasława. Kniaź Fiodar waładzieŭ swaim kniaźstwam na prawoch lennika W. Kn. Litoŭskaho, karystajučysia doŭnaj aŭtonomijej u sprawach unutrennaho upraŭleńnia. Kniaź Fiodar byŭ biazdzietnym i pa jaho śmierci kniaźstwo Turaŭskaje pawinno było spaści na W. Kniazia Litoŭskaho i Karala Polskaho. Dziela hetaho za žyćcia swajho kniaź Fiodar usiu swaju majetnaść staraŭsia atpisać na patreby Archijepiskopii Turawa-Pinskaj. Akrom prywilejoŭ i nadańnioŭ u mieżach swajho kniaźstwa, hety apošni Pinska-Turaŭski kniaź zakuplaŭ majetnaśc na ŭsim abšary Bełarusi, budawaŭ tam cerkwi i manastyry dy ŭzaležniaŭ ich ad Turawa-Pinskaj arch jepiskopil. Z hetaj jaho čynnaści možna dadumywacca, što jon z adnaho boku nie chacieŭ, kab spadak, pa jaho śmierci na karala, byŭ lišnie wialiki, a z druhoha boku chacieŭ, kab Turawa-Pinskaja eparchija była predstaŭnicaj duchoŭnych interesaŭ biełaruskaho narodu ŭ Rečypaspolitaj
Pa śmierci kniazia Fiodara Pinska-Turaŭskaje kniaźstwo pierajšło na karala Zyhmonta, katory addaŭ jaho karalewie Bonie.
U 1793 h., paśla razdziełu Polščy, Turawa-Pinskaje kniaźstwo adyjšło pad Rasieju i ziemli stanawiůšyje jaho uwajšli ŭ skład dwoch pawietaŭ: Pinskaho i Mozyrskaho s trymia pawietowymi haradami — Pinskam, Mozy- ram i Dawidharadkom.
U časie hetaj wajny ziemli byŭšaho Turawa-Pinskaho kniaźstwa dałučeny da Ukrainy, choć nie apraŭdywajuć hetaho ni histaryčnyje tradycii i chod historyi, ni etnohrafičny skład nasialeńnia. Treba dumać, što heto pierachodnaja tolki stadzija u historyi turaŭščyny i što pry detalnym razhraničeńni, Turawa-Pinskije ziemli iznoŭ adojduć da swajej adwiečnaj metrapolii — Biełarusi.