Franciš Bahušewič (1930)/VI

← V. Fr. Bahušewič i socyjalnyja ideały

VI. Fr. Bahušewič i relihijnyja-etyčnyja ideały Літаратуразнаўчая праца Аўтар: Адам Станкевіч 1930 год

VII. Bahušewič, jak paet →

Прапануем да спампаваньня!

VI. FR. BAHUŠEWIČ I RELIHIJNA-ETYČNYJA IDEAŁY.

Budziačy narod swoj da žyćcia, Fr. Bahušewič u swaich tworach sapraŭdy źwiarnuŭ hetaha narodu ŭwahu na asnaŭnyja padstawy narodnaha adradžeńnia. Wośža hetaj padstawaj, aprača nacyjanalnaha samapačućcia i socyjalnaj sprawiadliwaści, jość takža žyćcio ŭ narodzie relihijnaje. I sapraŭdy, Fr. Bahušewič, jak Baćka duchowy, jak Patryjarch adradžeńnia biełaruskaha narodu, razhladaŭ žyćcio hetaha narodu ŭ cełaści, usiestaronna, nie prapuskajučy ŭ im niwodnaj jaho składowaj asnaŭnoj čaściny. Dyk nia dziwa, što ŭ tonach jaho tworčaści čujem takža i tony relihijnyja i etyčnyja. Ale jak matywy narodnyja i socyjalnyja ŭ Fr. Bahušewiča časta bywajuć miž saboj pieraplecieny i nieraździelnyja, taksama i matywy relihijna-etyčnyja ŭ jaho łučacca časta ŭ niešta adno sucelnaje z matywami hramadzkimi, praz što relihija i etyka ŭ pieśniara źjaŭlajucca elementami ŭsioabymajučymi, źjaŭlajucca tym, čym jany jość sapraŭdy.

Relihija dla Bahušewiča nia jość niečym adarwanym, niečym tolki čysta asabistym, ale jość pradusim padstawaj, złučwom i zawiaršeńniem jak žyćcia nacyjanalnaha, tak i ahułam hramadzkaha.

U asnowie kožnaj nacyjanalnaści Fr. Bahušewič bača Boha. U pradmowie swajej da „Dudki“ jon kaža:

„Naša mowa dla nas świataja, bo jana nam ad Boha danaja, jak i inšym dobrym ludcam“... Dumki hetyja jość wysoka relihijnyja, zhodnyja z dumkaj chryścijanstwa, pawodle jakoha, choć świet i roznyja ŭ im pryrodnyja źjawiščy kirujucca swaimi prawami, ale ŭ asnowie hetych prawoŭ i źjawiščaŭ, a takža aŭtaram ich jość Najwyšejšaja Istota, Pramudry Twarec usiebytu.

U relihii piaśniar znachodzie supakoj i roŭnawahu dušy swajej, kali jaje mučajuć i chwalujuć narodnyja złybiedy. Jak sam pryznajecca ŭ wieršy „Dumka“, ciažka jamu na dušy:

„Musić duša čuje jakojeści hora“...
Tak ciažka, zdajecca, kab hrechu nie bajaŭsia
Ci ŭ piatlu palezby, ci ŭ wadu schawaŭsia-b!“

Da supakoju-ž jon dachodzie, razwažajučy dalej u tym-ža wieršy hetak:

„Choćby bardžej stała, što stacca musie,
Kab tak nie ciahnuła za serca, jak lina;
Biadawać nia pierša, ja i nie bajusia:
Niachaj usio zhinie, dyk duša-ž nia hlina!...
Dyk što-ž mnie da toha, čaho mnie žurycca?
U mianie nia budzie — znajduć ludzi chleba,
Na biadu mnie plunuć, Bohu pamalicca,
Da słušnaha času dažywu, jak treba!“

Asabliwa wysoka stawie piaśniar relihiju i etyku i sapraŭdy pamastacku, z dziŭnym realizmam wykazwaje ab ich swaje dumki u wieršy „Chreśbiny Maciuka“. Tut aŭtar z wostraj ironijaj, z śmiecham praz ślozy wykazwaje swaju ahidu da ŭžywańnia relihii dziela metaŭ pryziemnych, palityčnych i što hetkaja „relihijnaja palityka“, jak niemaralnaja, u wyniku swaim na mocy zakonu reakcyi, wiadzie da skutku adwarotnaha, da skutku jaŭna supiarečnaha, jak z samoj relihijaj, tak i z zwyčajnaj pryrodnaj sprawiadliwaściaj.

Woś carskaja čynawiectwa, siarod jakoha ŭ našym krai asabliwa adznačaŭsia kniaź Chawanski, pry pomačy harełki i nahajki zmušaje unijataŭ biełarusaŭ prymać Prawasłaŭje. Prociŭ hwałtaŭ hetych spraciŭlajucca jany ŭsiej siłaj dušy swajej, wiery swajej nie zdradžajuć, ale zatoje prytuplajuć, a časta i traciać całkom pačućcio swajo nacyjanalnaje.

„Nu što-ž nadumaŭsia, hatoŭ?

pytaje Chawanski Biełarusa Macieja, zmušajučy jaho adračysia swajej wiery.

„Nadumaŭś, kažu, kab sto katoŭ
Drali mnie skuru, piakli na ahniu,
Ja wiery swajej tyki nie źmianiu!“...

Na heta pačuŭsia zahad: padać rozah i pačałosia katawańnie Macieja, jaki tak razwažaje:

„I bjuć — nie balić, choć za serca biare:
Za što-ž jon mnie heta dy skuru dziare?
Jak kryknu ja beta: bej, biciež macniej,
Macniejsy ad wiery wašaj Maciej!“

Pryhoža tut maluje nam piaśniar Biełarusa Macieja, jak typa hłyboka relihijnaha i etyčnaha. Takich Maciejaŭ było ŭ nas lehijony, katoryja nie pałochajučysia fizyčnaj siły z boku carskich uładaŭ, nia zdradzili swajej wiery i adnačasna wykazali, jak pierawaračwańnie Biełarusaŭ na Prawasłaŭje, majučy na mecie lahčej abmaskalić ich, pryčyniłasia da spolonizawańnia i zrabiła Biełarusam wialikuju histaryčnuju kryŭdu, na doŭhi čas bałamuciačy i łamajučy narodnuju dušu našu.

Nia mienš takža wostra praz wusny nawabranca ŭ wieršy „Swaja Ziamla“ wystupaje Fr. Bahušewič prociŭ hwałtaŭ u sprawach relihii, prociŭ pustoj farmalistyki ŭ žyćci relihijnym i rysuje pryhožy etyčny typ Biełarusa katalika, stojkaha ŭ swajej wiery, jakoha carskija ŭłady zmušajuć prysiahać u carkwie.

„Ja katalik — kaža jon — hatoŭ pamahać
I ludziam i caru daju abiacańnie,
Ale prad Boham swaim, u kaściele,
Jak Boh prykazaŭ, u swajej wiery,
Bo Boh u mianie ŭ sercy tykiele,
A wašamu Bohu, dyk treba papiery“.

Wiera ŭ Boha, jak u Najwyšejšuju Sprawiadliwaść, jakaja pamahaje pieranosić ciarpieńni i ŭ akančalnym wyniku ludzkich adnosinaŭ zaŭsiody pieramahaje, siamtam jarkaj zorkaj źjaje ŭ tworach Bahušewiča. Kali niezapisanaha ŭ metryki chłapca (wierš „Kiepska Budzie“) haniajuć pa wastrohach niawinna, jon, dziakujučy swajej wiery, z dziŭnym supakojem pieranosie swajo turemnaje žyćcio, poŭny siły duchowaj.

„Abudziŭsia ja z dziwieńnia:
Hladzić u ščełačku pramieńnie!
Ja padumaŭ — łaska-ž Boža
I siudy praleźci moža...
Mnie zrabiłasia wiasioła,
Nie bajusia ja nikoha,
Znoŭ ražaniec, „Boh uciečka“
Blaju sabie jak, awiečka“...

Ajčym-ža jaho, starajučysia ab zwalnieńnie chłopca, ani na chwilinu nie sumniewajecca ŭ dobry wynik, bo kaža:

„Boh pamoža prociŭ siły,
Praŭda wyjdzie, jak z mahiły!“

I sapraŭdy tak chutka stałasia. Chłapiec urešcie apynuŭsia na swabodzie.

Kryž — kaplica ŭ Kušlanach, zbudawany baćkam Fr. Bahušewica, pratrywaŭ da našych časaŭ. Drewy pry kryžy sadžany rukoj pieśniara.

Hłyboki takža nastroj etyčny, abwiejeny relihijaj, spatykajem u Bahušewiča ŭ wieršy „Chciwiec i skarb na światoha Jana“. Woś chciwiec, žadajučy nažyć bahaćcie, źniośsia z złymi duchami, ale ŭ rezultacie byŭ abmanuty i tolki zahubiŭ dušu swaju:

„U miachu ŭsio treski, a hrošy nia stała,
A duša za čary na wieki prapała!...
Woś chciwaść na hrošy dawiała da zhuby,
Niama ŭ świecie lepiej, jak swoj hrošyk luby!“

Ale najbolš hłyboka i ciopła Fr. Bahušewič maluje swaje adnosiny da relihii ŭ wieršy „Praŭda“ ŭ hetkaj malitwie da Boha:

„Dyk pašli-ž ty Boža, Praŭdu swaju tuju,
Z nieba na ziamielku ślaźmi zalituju!
Pasyłaŭ ty Syna, — Jaho nie paznali:
Mučyli za Praŭdu, siłaj pakanali;
Pašli-ž ciapier Ducha, dy pašli biaz cieła,
Kab usia ziamielka adnu Praŭdu mieła!“

„Narod biaz wiery — kaža K. Swajak — heta wydumka, a historyja wuča, što narody hinuć razam z ich bahami. Zabijcie ŭ dušy narodu Boha — pierastanie taki narod isnawać. Rymlanie, kali zawajowywali jaki świežy narod — zabirali ŭ jaho bahoŭ, kab tym chutčej źlić jaho ŭ wadnej masie dziaržawy. Chto patrapić zabić Boha ŭ dušy čaławieka, sapsuć jaho malitwu i pracu, toj psuje fundament našaha roźwitku. Na ščaście Biełarus byŭ i jość relihijnym i Bahušewič, adbiwajučy jaho dušu ŭ pieśniach, nia moh jaho zrabić biazwiercam. Relihija zasiadaje ŭ najtajniejšaj hłybinie ducha i ništo nie sarwie našych adnosin da Boha... Bahušewič piaśniar prosty, a jaho pieśnia raźniasłasia pa ŭsim našym Krai, a deklamacyja jaho wieršaŭ wyzywaje ślozy ŭ sialan: tak umieŭ jon zaleźci u dušu našaha brata. I možam u pracy nad Biełarusam užywać roznych sposabaŭ, ale jak wykiniem relihiju sprawa prapaščaja; kažuć, što čaławiek jość z natury relihijny; mo' i praŭda, ale Biełarus wiery nawučyŭsia z žyćcia: kali-b nia wiera u Boha i Jahony Ahlad, treba jamu było-b daŭno ŭžo zrabić samahubstwa. Jon žywie wieraj u tryumf sprawiadliwaści, a tryumf sprawiadliwaści biazbožnaj — śmiechu wart“...^[1]

Woś-ža hetak Fr. Bahušewič dumaŭ i čuŭ, kali ŭ wieršach swaich tak pryhoža i ciopła adniośsia da relihii.

---

---

1. Kaz. Swajak, tam-ža.