Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/II/Б/Якуб Колас/Казкі жыцьця/Казкі жыцьця
← Выстагнаўся | Казкі жыцьця Апавяданьне Аўтар: Якуб Колас 1927 год |
У Палескай глушы → |
Іншыя публікацыі гэтага твора: Адзінокае дрэва. |
З зборнічка: „Казкі жыцьця“.
Казкі жыцьця.
Гэта было самае звычайнае дрэва. А калі яно і зварачала на сябе увагу, то хіба толькі тым, што стаяла адзінока. Але той, хто шчыра чытае кнігу прыроды і ўнікнуў у яе жыцьцё, яшчэ прыкмеціў-бы, што гэтае дрэва, апроч сваей адзіноты, мела нешта чыста свойскае, асобнае, што прыналежала толькі яму аднаму. Нават агульны выгляд яго твару — бо і дрэва мае свой воблік — меў характар цікавай асобнасьці. А як такіх шчырых і ўспагадных знакаў або зусім ня было, або было надта мала, то ніхто не зварачаў на яго ўвагі і яно стаяла тут, закіданае і крыху зьняважанае людзьмі.
Сьпярша нават здавалася, што гэта закіданае адзінокае дрэва стаяла з боку жыцьця — больш гібела, чым жыло, а на праўду выглядзела, што яно жыло шмат паўней і глыбей пачувала жыцьцё нават тых дрэваў, што расьлі ў лесе. Такі ўжо характар адзіноты, гэта яе ўрода, яе істота. І хто хоча жыць паўнейшым жыцьцём і гастрэй[1] пранікаць яго цемры-глыбіні, той павінен жыць адзінокім і незалежным. Адзін толькі вецер любіў часта варушыць лісьцё гэтага дрэва, гойдаць яго галінкі і шаптаць яму хітра-лісьлівыя рэчы. Толькі вецер — хоць і часта ён дзьме ў пустых галовах — умее быць сталым, умее маўчаць.
Праўда, крумкач-гарапашнік не адзін раз чуў тыя размовы — шэпты ветру і дрэва. Але крумкач залішне важны для таго, каб разносіць чужыя гутаркі па сьвеце, хіба так, зьнячэўку прамовіцца калі. За тое-ж крумкач, калі што скажа, то скажа праўду. Затым-жа і вароны паважаюць яго, як жыды рабіна.
Была тут яшчэ адна важная асоба, без каторай не адбывалася ніводная тутэйшая справа. Асоба гэта — ручаёк. І часта бывала, шла жывая гутарка між ветрам, дрэвам і ручаём, а крумкач, начуючы тут, любіў паслухаць іх гаворку і сам нават зрэдка ўстаўляў сваё мудрае слова.
А што было найдзіўнейшым, дык гэта тое, як вецер, так і ручаёк крэпка палюбілі адзінокае дрэва; па гэтай прычыне, ніколі ня было згоды між ветрам і ручайком. Кажу „палюбілі“, бо начай[2] трудна назваць іх такую шчырую прыхільнасьць. Але трэба памятаваць, што бадай ня кожная рэч мае два бакі — паказныя і супраўдзівыя[3]. Можа гэта з паказнога боку здавалася, што ручаёк з ветрам моцна ўкахаліся ў дрэва. Няхай аб гэтым судзяць мудрыя і кемныя людзі, а я толькі раскажу, як усё тут было.
Вясной і ўлетку часта-часта прылятаў вецер да дрэва, абымаў яго і сваімі пацалункамі асушаў роску з зялёнага лісьця яго.
— Як я люблю цябе, маё ты мілае і прыгожае, — гаварыў вецер, — ты слухай толькі мяне і больш нікога, спусьціся на маю сьвядомасьць, на сілу маю, на маё моцнае каханьне. Можа халадно[4] табе? я праганю хмары, ачышчу неба і скажу сонцу, каб грэла цябе. Люблю я дзетак тваіх, бо твае дзеткі — мае дзеткі! І вецер прынікаў[5] да яго яшчэ цясьней і абыймаў моцна-моцна.
Дрэва ўсё дрыжэла ня то з радасьці, ня то ад трывогі і асыпала сваё насеньне. Вецер падхопліваў яго і нёс далёка-далёка. За доўгія часы ён многа занёс сюды насеньня гэтага. З насеньня таго вырас цэлы лес, у каторым і спачываў, як было горача, гэты хітры і злы вецер. Як толькі ён вывіхровываўся ў сьвет, пачынаў балбатаць ручаёк, цякучы каля самага карэньня.
— Ведаеш, рыбка, — журчэў ручаёк: — мне здаецца, што гэты вецер — фальшывы твой прыяцель. Языком ён намеле няма ведама што: ён табе і хмары разгоніць, і сонцу прыкажа, — слухай яго толькі! А ўвосень унь якія штукі выкідае! А зімой што робіць? Ты заміраеш на ўсю зіму, нічога ня чуеш, што ён тут вытварае. А я хоць праз лёд, ды чую. Сьвістун! Ня слухай ты яго! Дзе твае дзеткі? Усіх разагнаў ён, а ты адно стаіш тут, як сірата, і твае дзеці сьмяюцца з цябе, бо так панавучаў іх вецер. Іншая справа — я. Перш на перш мы — суседзі, і ў нас так многа супольнага, што нам трэба моцна трымацца адно другога, бо мы — дзеці зямлі…
Ня скончыў ручаёк гаварыць, бо наляцеў вецер і сыпнуў ад злосьці ў ручаёк цэлае воблака пылу.
— Высушу, як шкурат у Пятроўку, — пагразіў сярдзіта вецер.
— Уй, батрак[6] сусьветны! — сказаў ручаёк, пацямнеўшы ад пылу.
— Што?
— Батрак! батрак! батрак! — грымеў ручаёк.
— Я цар усяго сьвету!
— Кажы гэта дурнейшым за самога, а ня мне, валацуга. Ці-ж можна верыць табе, калі ў цябе сем пятніц на тыдні?! — Адным словам угнявіўся ручаёк, ды і цярпеньня ня стала, і ён пабег далей, бубнячы ўсю дарогу на вецер; яму было крыху крыўдна, бо дрэва больш хілілася да ветру, чым да яго.
Чаму?
Ручаёк ніяк ня мог узяць гэтага на розум. Праўда, урэшце ён застанавіўся на думцы, што вецер больш мае ўвагі ад дрэва затым, што ён языком меньціць і туды і сюды; не гаворыць праўды, а замазывае вочы рознымі байкамі. Як-бы там ні было, а гэта ніколечкі ня цешыла ручайка і яму ад гэтага ня было лягчэй.
— А што думала само дрэва?
Яно часта нудзілася тут адно. Яму хацелася пабачыць сваіх дзетак, пагутарыць са сваімі роднымі, затым і выглядала яно такім задумленным і сумным. За доўгія часы яно прывыкла да сваей адзіноты і страх, як любіла азіраць гэта жыцьцё, што кіпела ўвокал, і ўсе зьявы, якія вынікалі і на небе і на зямлі. І бывалі ў яго такія мамэнты, калі нічога ня думалася, было так лёгка і добра, і самі лісьця яго ціха сьпявалі. Любіла яно паслухаць, што гаманіў непасіда вецер і ручаёк любіла яно, толькі ня ўмела сказаць яму, як яно любіць яго. А ручаёк палічыў гэта за поўную няўвагу к сваей асобе.
Толькі-ж раз паднялася навальніца. Хмары, як мухі над гаршком куцьці, віліся чорным роем над зямлёй, апяразваючыся агнявістымі стружкамі. Страшна было. Але трэба было ўмяшацца тут ветру і цяпер ён зьявіўся такім, якім ён і ёсьць па сваей натуры: буянам і забіякай. Чуць-чуць стрывала беднае дрэва — рваў і крышыў яго вецер. Нават крумкач павінен быў моцна ўшчаміць капцюрамі галіну, каб ня скінуцца.
— Здаецца, я табе не насеньне з гэтага дрэва, что хочаш сарваць і мяне для сваей забаўкі — сярдзіта сказаў крумкач.
Тут у дрэва разьвязаліся вочы; пазнала яно, які хітры і злы яго прыяцель.
Угнявіўся і ручаёк. Ён надзьмуўся, насупіўся і выкаціўся з берагоў, запенены ўвесь. Зьняважаны на яго погляд дрэвам, ён адышоўся далей. Убачыла дрэва, што сябры яго пакінулі.
— Што рабіць?
— Пусьці глыбей караньні ў зямлю, — сказаў крумкач, мудрая птушка, ляцючы на раздабыткі.