Хвоі гавораць (1926)/На пыльнай дарозе
| ← Хвоі гавораць | На пыльнай дарозе Апавяданьне Аўтар: Кузьма Чорны 1926 год |
Пробуюць грушы шумець → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: На пыльнай дарозе. |
Прапануем да спампаваньня!
НА ПЫЛЬНАЙ ДАРОЗЕ
Паабапал жвірыстай дарогі калышацца леташні быльнік, і веснавая шырыня вее над неабдымным полем. Неба сіняе, сонечнае; над дарогаю тонкі, як туман, падымаецца пыл — плыве вецер з-за сініх лясоў, і на дзернавых узьмежках пры жоўтых каляінах шуміць сухі палын... Моцна думаюць голыя яшчэ кусты, а за імі, далей, пярэсьцяцца колеры зямлі: зялёныя ўзгоркі, ціхія лагчыны, рэдкія чорныя палосы першай ральлі і леташняя шэрань веснавой цаліны.
Вецер прынёс аднекуль сухі жмут аўсянай саломы, прыпёр да сухога быльнікавага куста, растрасае патроху і разганяе па саломіне ў полі, салома звонка шалясьціць і навявае задумённасьць вялікай далячыні.
Моцна шуміць яшчэ нейкае зельле, перазімаваўшае, падгніўшае, цяпер сухое і шэрае. У яго галоўках захаваліся, мусіць, зярняты — маленькія, порсткія птушкі гаварлівымі сем'ямі прылятаюць і клююць іх.
Дарога — ад таго, што шырокая, ветраная і пыльная — вясёлая. Шырокі паварот з яе ў горад; горад блізка, і ня відзен за блізкімі ўзгоркамі і каля павароту куча бітых каменьняў, пры зямлі абмалёваная зялёным шлякам травы.
Нам слаўна было сядзець тут на гэтых каменьнях; і мы сядзелі — сушылі на ветры спацеўшыя шыі і маўчалі. Шмат было перагаворана дарогаю — паволі прашлі мы з ім разам трыццаць вёрст, многа я зразумеў у яго бяз слоў і цяпер трэба было разыйсьціся, таксама як выпадкова сышліся на дарозе. Было яму год дванаццаць, а я йшоў у горад, дзе ўжо жыў. Убачыў быў я яго пасярод дарогі — ён стаяў, растапырыўшы босыя ногі ў палатняных портках, і трымаў у руках шапку.
— Што ты робіш? — запытаў я, праходзячы міма.
— Пчолы нейкія, каб на іх упадкі, з зямлі вылазяць, — адказаў ён з вялікай сталасьцю дарослага, і гэта вышла ў яго сьмешна, падзяцінаму: — адна, ліха ёй, джала мне ў нагу, чорт яе бачыў, ішоў ды наступіў.
Ён даў раптам з-за вуха шапкаю па зямлі і з расчараваньнем сказаў:
— Уцякла, каб яна здохла...
І пашоў са мною.
— Куды ты йдзеш?
— Гэтай я йду на хутары па брата. Ён там цэлую зіму служыў, значыцца, а гэта як памёр айчым наш, дык трэба, каб дома быў, неканечна яму было й так ісьці, але што ты парадзіш.
— А даўно айчым памёр?
— Нядаўна.
— А маці жыве?
— Маці жыве.
— А больш хто ў вас ёсьць?
— А больш у нас яшчэ дзяўчыны дзьве ёсьць, старшыя за мяне сёстры, дык яны дома, нідзе ня служылі, бо яны хоць бабы, але цьвярдзейшыя за Васіля, дык айчым іх ня мог выкурыць з хаты.
— А хіба ён выкурваў?
— Уга... Ён чуць Васіля на той сьвет не адправіў, як пачаў грызьці. Дык той і пашоў у людзі.
— Маці што?
— Дык-жа ён чуць і мацеру ў труну не ўвагнаў — азіят нейкі быў, а не чалавек.
Гаварыў ён стала, як дарослы. І відно было, што пражытыя на сьвеце дванаццаць год навучылі яго многаму, паказалі яму многа бакоў жыцьця, накалілі яго й давялі да вострай цьвёрдасьці.
І цяпер ён ішоў па брата, адзін, па пустой ветранай дарозе. Ён і забаўляўся йдучы і разважаў стала; і наглядаў, і абдумваў. Твар яго ў лішаёх ад сонца і ветру меў на сабе ўсе адзнакі халоднай сталасьці і прывычкі — вялікае лічыць часам малым; і толькі калі-ні-калі прарываліся ў ім нязгладжаныя яшчэ дзіцячыя манеры.
— А ты гаспадарыў ужо?
— Я летась адзін паараў усё. Айчым тады ўжо хварэць пачаў.
— А цяпер айчыма шкода?
— Цяпер не... Але шкода маткі, бо яна нездараўчаная вельмі. Хто яе ведае, ці пажыве яна доўга на сьвеце. Мы то не прападом — мы-ж усе ўжо ўзьняліся на ногі, але яна як... Мы-ж яшчэ яе нічым не пацешылі...
Ён моцна аб нечым стаў думаць і змоўк. І твар яго раптам ажыў. Пачалі, як цені ад хмар у ветраны дзень па зямлі, праходзіць па твары яго адзнакі перажытага смутку і ўздымаў, адбітак як-бы нейкай мудрасьці пазнаньня жыцьця зьявіўся на ім і ўпэўненасьць у неабходнай патрэбе пацешыць матку і моцнае жаданьне гэтага, важнае і для яе й для яго. І зусім не адбілася на твары яго непаразуменьне перад тым, што гэта-ж сам ён нічым яшчэ не пацешыўся.
Толькі хутка шырокае нешта і надзвычайна тонкае лягло на гэты сталы і глыбокі твар, і яно паведаміла пра вялікую ўцеху, вылаўленую ў жыцьці з самога жаданьня пацешыць матку, з самога процэсу падарожжа па брата і ўва ўсім, што даводзілася рабіць, у самым тым, што трэба было дзейнічаць.
У тым, што ён сказаў, было сказана самае важнае, і ўсё іншае стала зразумела, і была асалода глядзець на гэты, сталы не падзяцінаму, твар...
Ён шырока ступаў па пыльнай дарозе.
— Тымчасам так, — загаварыў ён: — хутка аўсы будзем сеяць...
І зноў змоўк і задумаўся.
— Ногі баляць, — падаў ён яшчэ голас: — я цяпер паляжаў-бы, скурчыўшыся пад кустамі дзе на сонцы, але да вечара дайсьці трэба.
І ўжо ў менш, як мне здалося, значных гаворках, і многа моўчачы, прашлі мы астатак дарогі да павароту і на каменьнях прыпыніліся. Ён дастаў з кішэні сваіх палатняных портак кавалак хлеба і пачаў ламаць каравымі, тонкімі пальцамі і есьці. Хлеб запах суха і кісла — так, як пахне ён, паляжаўшы ў торбе паўдня на полі, пакуль не даарэцца загон і не падыйдзе пара яго есьці.
Нам абодвым не хацелася ўставаць, мне было бліжэй, яму яшчэ вёрст дзесяць.
— А калі назад?
— Заўтра, — адказаў ён, жмурачыся ад ветру, — заўтра з Васілём, — павесялеў ён.
Цераз поўгадзіны ён кіўнуў мне галавою й пашоў, роўна гойдаючыся ў такт крокам. Я застаўся адзін і сачыў за тым, як бела-шэрая постаць яго патроху рабілася меншай ад роўнай далячыні дарогі і пасьля зусім згінула за першым узгоркам. Пасьля зноў відаць стала галаву яго — маленькую ўжо і чуць прыметную, як цемнаватая кропка. Пасьля нічога ня відаць стала.
Я сядзеў на каменьнях і думаў аб маленькіх і нязначных здарэньнях, якія слабым здаюцца вялікімі і страшнымі, і аб вялікіх і страшных здарэньнях, якія моцным здаюцца маленькімі і нязначнымі. І ад таго, што гэтае дзіцянё не сагнулася й не сагнецца і йдзе сабе моцна па дарозе — стала мне радасна і думна.
Было жаданьне сьпяваць што-небудзь моцнае і цягучае, сьпяваць яго доўга, бяз слоў і бяз лішняй тут вясёласьці.
— Будзем зараз аўсы сеяць, — прыпомніў я яго хрыплыя словы...
Аўсы будуць улетку шумець тут паабапал дарогі, і радасная зямля ўсьцешыць чалавека…
Ён малы вырасьце і таксама, як цяпер, моцна і горда пройдзе па зямлі па дарозе…
У такіх думках я сяджу на каменьнях…
Пры пыльнай дарозе шумяць палыны, і вясёлыя плачуць наводдаль каліны.
1926. Красавік.