Хвоі гавораць (1926)/Маленькая драма
| ← Пробуюць грушы шумець | Маленькая драма Апавяданьне Аўтар: Кузьма Чорны 1926 год |
Захар Зынга → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Маленькая драма (Чорны). |
Прапануем да спампаваньня!
МАЛЕНЬКАЯ ДРАМА
Няма ні агнёў, ні яскравых колераў, ні гулкіх зыкаў.
Дрэмле ноч, і моўчкі ўзьняла на даляглядзе сінюю сьцяну хмар. Ці можа гэта растуць там дзівосныя формы лясоў, якія трэба прайсьці ці праехаць.
Колерам пачарнеўшага сьнегу зямля зусім зьлілася з ноччу і ўсё плыве і плыве насустрач гаварлівым вагонам.
Усё плыве ды плыве.
А на паравіку трое людзей.
Мулін, высокі і тоўсты — расьперазаўся і скінуў кароткі кажух і стаіць з маўклівым выглядам пільнага гаспадара над усім тым, што з ім, перад ім і за ім. Ён усё паглядае ў змрочныя далі зямлі, а калі пераводзіць вочы на качагара Юляна — твар яго, шырокі і круглы, прымае раптам гуморыстычны выгляд, усе рысы на ім як-бы дрыжаць ад невыяўленага сьмеху і белыя ад прыроды, але чорныя ад профэсіі вусы рассоўваюцца ў бакі, каб даць магчымасьць выплыць з-за губ і белых зубоў хітра-бацькаўскай ухмылцы.
У яго тоўстая, сухая шыя, рэдкія валасы на галаве і раздвоеная, нядаўна брытая барада. Постаць грузная, моцная. Многа ў ёй нечага як-бы вялікага, да чаго трудна дасягаць таму, хто ня прывык думкамі ці адчуваньнем разьбірацца ў вакольным.
Голас у яго і шырокі і востры, як тысяча іголак і, як глядзіць ён ды пытае аб чым, відна ў гэтым ня проста малазначная й пустая цікавасьць, а нешта большае: вось магу й ня пытаць, можаш і не гаварыць, гэта нікому не пашкодзіць, так як і мы яму з табою не пашкодзім і не паможам, але каму-ж ты раскажаш так, каб адпачыць душой, расказваючы?
— Ну дык як гэта было? — коле ён бясхітрасна-вясёлым агнём вачэй Юляна: — расказвай. Кажаш, пасадзіў ён табе пісагу на ўсё рыла?! Умяшаўся, кажаш, у справу, хэ-хэ!
Юлян стаіць перад ім, да мізэрнасьці рухавы й гаварлівы. Пераліваецца яго твар жывымі ўсьмешкамі, як гэта ноччу вада месячным сьветам. І выгляд у яго такі, як-бы гэта ён усім сваім — і нізкаю постацьцю, і круглым носам на белым твары, нават таею лапатаю, якую трымае ў руцэ, — хоча сказаць: „Вось бачыце, якія. Вам усё здаецца так, а мне вось як, а то й ніяк не здаецца. От нават і свой казённы кажушок зашпіліў я ніжні гузікам за верхнюю дзірку, хто з вас калі гэтак зашпільвае?!“
Да яго нейк не прыстае вугольная сажа... Рыжыя вусы вырасьлі так, што правы вус сядзіць вышэй левага; і хоць яны амаль да самых губ выстрыжаны, але й здалёк даюць твару яго выраз некага вечнага гумору, нават лёгкай сатыры і такога-ж гуморыстычнага, бесклапотнага непарадку ў пачуцьцях і думках.
Уздоўж носу па твары праходзіць у яго другая пісяга, чырвоная й тоўстая, ад чаго правая палавіна твару выглядае весялей за левую.
Ён весела глядзіць на Муліна і водзіць пальцам па гэтай весялейшай палавіне твару.
— Хэ-хэ! Сьмех, браткі! — пробуе рагатаць ён, многазначна крывячы вочы ўлева, дзе задумёна стаіць памоцнік Муліна Аляксей Губар.
— Значыцца, зноў недзе Варшаву браў, — ня ўнімаецца Мулін: — гавары, як і дзе гэта было.
Юлян зноў кідае адным вокам на Губара, які, у сваю чаргу, ня спускае глыбокага зірку з гэтага порсткага чалавека. У гэтым зірку маўклівая насьмешка над тым, што рыхтуецца расказаць Юлян.
Мулін прыціхае, мацней прыпіраецца плячом да халоднага жалеза й пачынае слухаць; слухаць і бачыць нават тое, чым Юлян рыхтуецца да гаворкі. Ён бачыць, што гаворка будзе вясёлая, будзе яна перамешана з цікавымі да сьлёзнага сьмеху рухамі твару й вачэй...
Юлян ад вясёлага задавальненьня дробна махае галавою і адчувае ўсю ўрачыстасьць надышоўшай хвіліны: вось будзе ён расказваць пра значнае здарэньне, апрача самога сябе, цікавае яшчэ й тым, што кожны дзень можа зноў быць, толькі ў розных формах, але як адна суцэльнасьць — ніколі ня будзе залежвацца ў яго душы і загэтым ніколі не надакучыць. Гэта таксама, як гэты паравік, на якім усё жыцьцё езьдзіш па зямлі: бяжыць ён, і ніколі ты з яго аднаго й таго-жа ня ўбачыш два разы, раз убачыў — прапала, цераз момант яно адбяжыць назад і растане недзе ў прасторах сьвету і тут забудзецца. І няхай сабе так — наперадзе будзе нешта іншае, якое — хто яго ведае. Ды гэта й няважна: што небудзь ды будзе, так не абыдзецца. Ці мала чаго на сьвеце ёсьць!
Так прапускае Юлян праз свае адчуваньні сьвет.
Несьвядома гэта адчуўшы, ён ухмыляецца й пачынае рашуча чухаць шыю. Губар вастрэй зазірае яму ў твар і думае:
„Вось нешта будзе гаварыць чалавек і раскажа, пэўна, нешта дробнае, нязначнае, непатрэбнае й цікавае можа толькі тым, што выяўляе тупасьць і дурнату чалавека. Бо гэта толькі здарэньне і не ахопіць сабою ўсяго таго, што існуе… Будзе гаварыць ды сьмяяцца сам над сабою.
— Значыцца, так, — гаворыць Юлян і моргае вокам у прастору, але тым абодвым ясна, што моргае гэта ён на сваю пісагу каля носу.
— А дзе гэта было? — весела пытае Мулін.
— Дзе было? А халь-лера яго ведае, дзе яно было. На станцыі было, а на якой — многа іх праехалі.
— А хто гэта так пачаставаў цябе?
— Народу было многа.
Юлян заходзіцца дробным рогатам і з абсолютнай сталасьцю глядзіць на яго Губар. У Муліна ад бацькаўскай ухмылкі паднімаецца ўгару губа.
— Выходжу гэта я, браткі, з паравіка, бачу — народ стаіць. Пасажыраў ня можа быць, думаю, — глуш, адкуль яны. Я тут-жа на месцы запускаю ў народ вока — бачу: глядзяць, сьмяюцца рукамі махаюць і так стаяць. Што вы тут робіце? — пытаю. А табе што! — чую голас. Гляджу я — стаіць ён, браткі мае, на тоненькіх ножках. Ножка — як рыла з бутэлькі… Дык я калі зарагачу…
— Чаго? — падаў раптам, нейк нечакана для ўсіх голас Мулін.
— Чаго? А чорт яго ведае. От сьмешна стала. Паглядзеў я на яго ногі — бачу: дрыжаць нейк у каленях. Паглядзеў я на твар — а ён ня відзён за вусамі. У вадзін вус можна гарнец сажы ўсыпаць. І каб, усыпаўшы, патрос той вус, то наўрад ці тая сажа адтуль выцерусілася-б. Такія, браткі, вусы нейкія пераблытаныя, зьбітыя…
— Компактная маса, значыцца, — з гульлівым сарказмам падмаргнуў Мулін. — Ну, ну, гавары.
— Ну, дык я, значыць, парагатаў трохі з таго твару, а твар дык дробны, як шрот, і бачу — яшчэ адзін падыходзіць, нейк вельмі-ж падобны да яго. Капоціна нейкая абрынданая ляпае па халявах, а боты, праўда, новыя, як шкло. Тут я й запытаў у таго, першага, — чаму ў цябе ногі такія тонкія? А ты што! — адказаў ён. Я — кажу — машыністы з таго вунь поезду, што стаў на трэцяй лініі. А мы — кажа — старажы на гэтай станцыі. А чаго народ каля вас? Тут — кажа — пасажыр, значыць, адзін пашоў у буфэт, ды выпіў, як мае быць, а поезд і пайшоў. Дык ён, бягучы, на гэтым самым месцы два разы засаб паваліўся ды калі закрычыць! Вось народ і сабраўся…
— Ды гавары ты хутчэй, хто табе храпу раскавеліў! — не ўцярпеў Мулін.
— Там-жа гэта было, на гэтай самай станцыі. Той самы, што з тоненькімі ножкамі з тым самым, што ў новых ботах, пачалі неўзабаве аглядаць платы ды адтуль і пачалі цягаць…
— Каго?
— Каго!? Пры мне, на маіх вачох двух завялі некуды. Каб працьверазіліся. Там-жа, вядома, людзі здарожаныя, дык ён калі вып'е, дык вельмі-ж разьбірае. А там нейкі як-бы садок за будынкам пры паркане, дык там яны й складаюць капыты, каб галава, значыцца, прачысьцілася.
— Аг-га!..
— Ага. Дык я, значыцца, думаю — пайду пагляджу на гэтую фацэцю. Падышоў к плоту, зараз укідаю адно вока на той бок, аж ён, той, значыцца, самы, што з тонкімі ножкамі і кампатнымі вусамі…
— Компактнымі, — паправіў Мулін, заліўшыся рогатам.
— ..Компактнымі, значыць, вусамі, кладзе аднаго пад бярозай, а той лажыцца сабе ціхенька… На што ты, кажу, тут складаеш яго, ён-жа тут зьмерзне, як жаба. А табе што, — адказвае ён, — тваё дзела паравік; а тут я ведаю, што раблю… Я прыгледзеўся — аж і ён сам ледзьве на нагах стаіць. Дык я калі зарагачу, а ён да мяне — чаго, кажа, залягаешся, ды калі дзерпане мне па гэтай, значыць…
— Па храпе, — памагае Мулін, прысядаючы ад рогату.
— …Ды, дзерпануўшы мяне, спалохаўся, ды калі драпане ўцякаць… А пазуры, як у савы, каб яны яму павылазілі… А той, што ляжаў пад бярозаю, падняў галаву ды давай мармытаць мне — не тваё тут, кажа, дзела, без цябе тут усё зробяць, ідзі сабе ды глядзі, да чаго прыстаўлены… Гаворыць, а сьліна з губ, як з ручаіны, плюхае па барадзе, да самае грудзіны ланцугамі расьцяглася…
— Н-ну-у-у!?
— Яйправа…
Мулін трасе жыватом ад рогату, прыкленчвае і хапаецца рукамі за калені. Юлян ляпае рукамі і дрыжыць увесь, Губар насьмешна пазірае на іх абодвух і маўчыць. Рогат заглушваецца стукам калёс машыны і звонам жалеза, і гэты хаотычны шум пакрываецца рытмічным і роўным лёскатам вагонаў ад шыбкага ходу… Бягуць насустрач змрочныя далі зямлі, здаецца й яны аддаюць нейкім тонкім гулам…
Губар стала прыпіраецца плячыма да халоднага жалеза і хмурыцца, гледзячы на рагатуноў. Пасьля хмурна і моцна плюе сабе пад ногі.
— Чаго плюеш, — пытае Юлян.
Губар плюе яшчэ раз і адварочваецца.
— Чаго ты! — падыходзіць Юлян і зноў рагоча і цярэбіць Губара за гузікі.
— Над кім ты рагочаш!? — пытае Губар.
— А табе не падабаецца?
— Не!
— Дурны ты… А мне ўсё падабаецца, бо з усяго пасьмяяцца можна. Ты, нават, вазьмі ды цяпер нада мною пасьмейся, я табе слова не скажу.
— З дурняў ня сьмешна, іх шкадаваць трэба.
— Ну?!
— Ты думаеш, калі рагочаш з таго п'янага, што там пад бярозай ляжаў, дык вельмі гэрой вялікі — ты гэта сам над сабою рагочаш, ты-ж гэта сам сябе асьмяяў. Ты-ж ня ведаеш таго чалавека, ён можа з вялікага гора выпіў, а пасьля аддаўся цьвярозаму — рабі, значыцца, са мною, што хочаш, я буду маўчаць, і нават пакарай мяне… А ты паднімаеш рогат…
— Ну-у-у, ты заехаў, чорт цябе ведае, куды, дзяцінееш ты пад старасьць… Праўда, Мулін, ці не?!
Мулін корпаецца ў нейкіх жалезных, зьвінючых прэнтах, але ўвага яго ўся тут. Рогат яго прайшоў, і ён з вялікаю асалодаю нарыхтаваўся слухаць новае. Яму весела глядзець на гэтых двох людзей. І на твары яго засталося чаканьне — што далей будуць яны рабіць?
Пад'яжджалі да глухое станцыі. Спатыкала яна поезд некалькімі каламутна-чырвонаватымі ліхтарамі. Некалькі чалавек клапаціліся з крыкам у змроку. Поезд тут трохі стаяць павінен быў.
— Я ведаю, чаму ты такі, — усьміхнуўся Юлян у твар Губару.
— Ну?!
— Бо гэта ад цябе як уцякла Марфа да тэхніка Камароўскага, дык ты й пачаў паказваць з сябе такога, над якім сьмяяцца ня можна, а я з цябе пасьмяяўся-б і каму хочаш гэта скажу…
Прыпыняючы машыну, Мулін застыў у радасным захапленьні. Ён даў моцны сьвісток і весела разгладзіў вусы, ня спускаючы вачэй з двух чалавек…
Ня скончыўшы гаворкі, Юлян пайшоў на станцыю ў буфэт, яны-ж удвух адарваліся ад поезда, перагналі машыну на другую лінію, некалькі разоў выяжджалі адны далёка ў палявы змрок ночы, пасьля адцягнулі назад і загналі далёка на пятую лінію вагон з каровамі. Пасьля з поездам яшчэ трохі стаялі…
Юлян прышоў пасьля першага званка. Ён уставіўся ў твар Губару й стаў канчаць перарваную гаворку:
— Я з цябе заўсёды пасьмяюся… на тваім месцы я доўга не раздумваў-бы і ніякіх камэдый не паказваў-бы, а злавіў-бы дзе-небудзь вечарам у цёмным кутку, ды аддубасіў-бы гад-даўку…
— Ня сьмей так гаварыць пра Марфу!
— Яйправа, я як чамерахнуў-бы дзе-небудзь ды ўсыпаў-бы, каб памятала, сукіна дачка…
— Гавару, пакінь!..
— Я яе ашчарэпіў-бы дзе ды хоць пацешыўся-б…
І Юлян заліўся рогатам. Весела перажываючы гэтую спрэчку, паціраючы рукамі ад асалоды нагляданьня, глядзеў на іх Мулін.
Губар сарваўся раптам з свайго месца і пхнуў Юляна ў грудзі. Той перакруціўся нейк бокам на хаду, хацеў затрымацца за жалеза, але рука пакаўзнулася, і ён зьехаў з машыны ўніз, стукнуўшыся губамі аб рэйку. Ад нечаканасьці ён з момант ляжаў на адным месцы, пасьля вінавата нейк усхваціўся, выплюнуў на сьнег кроў і пайшоў на станцыю мыцца… Затаіўшы на твары лёгкі сьмех, Мулін пачаў выціраць кудзеляю запэцканыя ў аліву рукі…
Так адбылася маленькая драма між двума людзьмі, ноччу на глухой станцыі.
Юлян прыбег пасьля сьвістка. Паплёўваючы сабе пад ногі, ён выціраў рукавом прыпухшыя губы і барматаў:
— …Каб ты згарэў, каб ты! Трэба поезд у ход пускаць, а ён пхаецца… Ах, каб цябе агонь спаліў, каб цябе, гэтакага чалавека…
Мулін весела і хітра яму падмаргнуў.
Хутка поезд пайшоў у цёмную шырыню палёў і на станцыі стала пуста і ціха.
Як разьвіднела, прагналі тут у горад чараду пахудзеўшых за дарогу кароў, адчэпленых з вагонам ноччу ад поезду. Яны ўтапталі ў сьнег некалькі капель крыві, якую Юлян, усхваціўшыся ноччу з зямлі, выплюнуў. Так што ад таго, што было тут ноччу, не засталося ніякага сьледу.
1926 г. Студзень-травень