Хваравіты (Сахарава)

Хваравіты Апавяданьне Аўтар: Вольга Сахарава 1927 год Крыніца: Родныя гоні. — Ліпень—Жнівень 1927. — Кніжка 5. — С. 5—6

Прапануем да спампаваньня!

ПАЛАЧАНКА.

Хваравіты.

Памятую, як канаў мой бацька. Памятую, як білася ў канвульсыўным плачу мая маці, а старшы брат, заўсёды такі пэўны сябе і вясёлы, прынямеў і ўсе рысы ягонага твару выражалі цярпеньне й страх.

А я — я чакаў гэтае часіны ўжо даўно. Меў я 13 год і ніколі ня бачыў сьмерці. І першы раз я пачуў, як раздвоілася мая душа.

— Вось як канае чалавек, — думаў.

Адна палова душы дрыжэла ў вялікім бязьмерным жалю, плакала над стратай дарагое істоты, а другая прыглядалася з цікавасьцяй да ўсіх праяўленьняў гора людзкога, да ўсіх ягоных адценяў у сваёй душы і ў душах акружаючых.

Пасьля я пачаў пісаць. Пачаў пісаць аб каханьні, яшчэ ня ведаючы яго. Стараўся пазнаць яго і пазнаў. Тады ўсьцешылася палова мае душы.

— Вось яна любасьць людзкая! Будзем на старожжу. паглядзем, што чуе чалавек. Пазнаў кволую белую дзяўчынку Аўдулю. Не, ня была харошая, але мела неазначаны чар багацьця й выквінту.

Уся была штучная, надробленая. Насмешлівыя шэрыя былі ейныя вочы і валасы як попел. Сьміялася з мяне, дрэнчыла, насьміхалася і вышла замуж за купца. Разьбіла маё сэрца бязумоўна. Але для ведамае часткі майго „я“ гэтая нешчасьлівая любасьць дала вялікі й бязцэнны скарб. Сухі й сьцюдзёны абсэрватар жыў ува мне і капаўся ў душы маёй. Зацеміў ён і твар мой выразна пачарнелы, як бы спалены ўнутраным агнём у галавешку, і вочы пасівелыя як ашалелыя.

Хадзіў за мной па вуліцах бяз мэты як аўтамат, куды вочы глядзяць і казаў мне голас яго: лучыш пад колы — тым ляпей. Але абміналі неяк колы аўтамабілеў і жыў далей і на‘т забыўся і Аўдулю. І калі раз спаткаў яе і яна першы раз за ўвесь час шчыра й проста сказала: Сяргею, я й сама ня думала, што вы мне гэтак дарагі, — было дзіўна й няпрывычна чуць гэта з ейных вуснаў прывыклых да насьмешак. Няпрывычна й… непавабна гучэлі ейныя словы.

Другі, трэці, пяты, дзесяты раз кахаў. На кліч мой ляцелі жанчыны, як матылі на агонь, а на звон срыбра ляцелі тысячы іх. Сумна й нудна была „кахаць“.

Крыху радасьці дала жонка. Яна навучыла мяне працаваць. Быццам дыхнуў жывога веснавога паветра. Неба стала сінейшае і дзень ясьнейшы, а трава пад нагамі смарагдамі скрылася; глыбокі супакой агартаў душу, супакой і пагода. — Вось яна сямейная ідыльля!, — кажа голас душы мае. — Даволі. Ты засынаеш, — кажа голас далей. Што ты можаш ведаць, аб чым пісаць? Аб тым, як вара істраву Вольга ў стаптаных апорках? Або аб тым, як малыя Ксюта й Уладка цягаюць ката за хвост?

І ўсё часьцей рупіць голас: Ці ты ведаеш, што значыць ходаньне, што значыць ходаньне за лепшае, за волю, нарасьце за хлеб з маслам для сваіх братоў? А барацьба за незалежнасьць? Круцілася галава мая.

Сёдня Вольга купляла дровы ў селяніна, у старога чорнага з хітрым вокам. Ен усё прыкідаваўся, што ня можа зьлічыць рэшту і хацеў ашукаць яе на 15 грашоў.

Але, хітрыя былі ягоныя вочы, бо па палене насіў ён з лесу ўночы, пакуль не набраў на тры залатоўкі семдзесят пяць грашоў. Ах, гэтыя хітрыя вочы. Якраз такія мае Ксюта й Уладка як просяць у мяне на цукеркі.

Прышла пара, калі накладаў торбу на плечы і з цёмнай хаты праходзіў у цёмную хату і казаў закопчаным згорбленым людзём з сінімі дзіцячымі вачыма: „Цярпеце крыху, кахайце свой край. Можа прыйсьці гадзіна, калі трэба будзе жыцьцё прынясьці ў ахвяру яму, дзеля дабра блізкіх. Ня бойцеся, гэта ня страшна, гэта лёгка, трэба толькі захацець і ў гэтым шчасьце. Сёдня хлеба мала — нічога! Заўтра будзе хлеб“. Мацаваўся дух мой, ня згінуў за кратамі. Праз маленкае ваконца слухаў сьпевы птушак з бацькаўшчыны, сонечныя косы піў.

Рашчынілася нарэсьце зялезная брама. Вось яна радасьць ходаньня! — чую голас часткі душы. Даволі. Калі церпіш і мучышся, калі радасьць або гора перажываеш, калі жыцьцё тваё б‘е як вулкан у шыбкім і гарачым тэмпе — ты ня можаш тварыць. Даволі перажыў. Сядзь супакойна ў фотэль.

Сеў супакойна ў фотэль. Усе косьці грызе раматуз. Сёдня у левай назе, заўтра ў каленах, пазаўтра ў правым плячу. Ламата. Мімаволі падводзіцца білянс пражытага. Шмат год за плячыма, ажно згінаюцца плечы пад цяжарам ix. Ці было шчасьце ў маім жыцьці? Ці было гора? Радасьць? Не, хіба поўнага ані шчасьця, ані радасьці, ані гора ня бачыў, бо заўсёды адна частка душы супакойна й сьцюдзёна назірала другую і казала: Усё пройдзе, усё міне, — і з сьцюдзёнай крывёй хіміка аналізавала ўсе перажываньні, грабалася ў жывой палове душы.

Ці ня гуляў я заўсёды перад людзьмі і ці ня гуляў я перад самым сабой? І цяпер мне здаецца, што кожны рух мой — гэта поза.

Маю жонку, да якой прывык, без якой чуюся, як бяз рук, але ведаю і формулу гэтакага роду прывычкі. Маю дзеці, якіх люблю — але ведаю формулу свайго каханьня.

І цяпер цяжка мне. Хацеў-бы звольніцца з-пад вечнага нагляду часткі свайго „я“ і пажыць хоць некалькі дзён поўным, вольным жыцьцём. Ізноў чую зьненавіджаны голас: Вось яна старасьць чалавека.