— 53 —
skije ŭłaści nazywali jaho dyktataram Litwy (razumiejučy Litwu, jak daŭniejšaje hasudarstwo: razam z Biełaruśsiu).
Kalinoůski byù rewolucionieram i narodnikam i ŭ hetym kirunku išła jaho hramadzianskaja praca. Staraŭsia jon pierš-napierš dla swajej sprawy zjednaci sielan i ŭ swajej prahramie damahaŭsia skasawańnia stanowych prywilejaů, damahaŭsia šyrokich kulturna-nacionalnych prawoů dla Biełaruskaho i Litoŭskaho narodu. Dziela swajej sprawy jon umieŭ zjednać šlachockuju maładziež i zaachwocić jaje da pracy siarod narodu. Z jaho dumki i pad jaho kirunkam rabilisia pierekłady tahočasnych rewolucyjnych piesień na biełaruskuju mowu, zakładalisia pačatkowyje škołki z nawučańniem pa biełarusku, składalisia literaturnyje kružki maładziežy, katoryje apracowywali da druku papularnyje biełaruskije knižki. Upłyů Kalinouskaho byŭ taki wialiki, što nawat Polski „Rząd Narodowy“ jaho słuchaŭ, choć i nie saŭsim zhadžažsia z jaho narodnicka-rewolucyjnaj propahandaj. Hetak pad biespasiarednim upływam Kalinoŭskaho, „Rząd Narodowy“ 3 maja 1863 hodu wydaŭ manifest da Biełaruskaho Narodu (pa biełarusku), u katorym, zhodna s prahramaj Kalinoŭskaho, abiecaŭ skasawać stanowuju roznicu („dajecca ŭsim šlachectwo nawieki“), nadzialić sielan ziamloj, wiarnuć wolu wiery (skasawanuju rasiejcami uniju). Urešci ŭ hetym-že 1863 hadu razam s paplečnikami swaimi u zmahańni z niawolaj i za prawy biełaruskaho narodu: z Walerjanam Wrubleŭskim, Stanisławam Songinam i Ružanskim, załažyŭ Kalinoŭski ŭ Biełastoku patajnuju biełaruskuju drukarniu, dzie drukawalisia adozwy biełaruskije i časopis „Mužyckaja Praŭda“, katoraj wyjšło 6 numeroŭ, patpisanych pseŭdonimam Kalinoŭskaho „Jaśka haspadar s pad Wilni“. Adozwy i druki, pry pomačy arhanizawanaj maładziežy, razychodzilisia pa ŭsim kraju. Kalinoůski doŭhi čas ašukiwaŭ čutkaść palicii, dziakujučy tamu, što chadziů zaŭsiody ŭ sielanskaj biełaruskaj świtcy i nia rozniŭsia wyhladam at sielanskaj masy. Ale ŭ kancy, praz zdradu, zławili jaho ŭ Wilni na Skapoŭcy i pasadzili pat krepkuju wartu ů muroch Swiatojanskaho Kaścioła. Sud zasudziŭ Kalinoŭskaho na śmierć.
Čekajučy ŭ turmie śmierci, Kalinoŭski napisaŭ dźwie adozwy da biełaruskaho narodu: adnu wieršam i adnu prozaj. Otpisy hetych dźwiech adozwaů i stanowiać čaść tych papieraŭ, katoryje ja doůhije hady chawaŭ u skrytkach — ad rupliwaho žandarskaho woka, kab, kali pryjdzie para padzialicca
