ПРАДМОВА
Паўстаньне 1863 году ў гістарычнай літаратуры звычайна носіць назву польскага паўстаньня. Такая назва павінна быць прызнана правільнаю пастолькі, паколькі паўстаньне 1863 году ў цэлым ставіла сваёю мэтай у першую чаргу пабудову новай Польшчы, як незалежнай ад царскай Расіі, дэмократычнай дзяржавы; паколькі ідэёва-кіраўнічым і агульна-організацыйным рэволюцыйным цэнтрам паўстаньня была Варшава, зьвязаная з заходня-эўропейскімі расійскімі рэволюцыйнымі цэнтрамі, і паколькі паўстаньне абхапіла ўсю тэрыторыю былой Рэчы Паспалітай Польскай.
Апроч таго, Польшча першаю ўва ўсходняй Эўропе агаласіла неабходнасьць аграрнай рэволюцыі. К. Маркс і Ф. Энгельс у „Новай Рэйнскай газэце" так формулявалі гэтую думку. „Прасторныя земляробскія краіны паміж Балтыцкім і Чорным марамі могуць вызваліцца ад патрыярхальна-фэўдальнага барбарства толькі пры дапамозе аграрнай рэволюцыі, якая прыгонных і абавязаных паншчынаю сялян зробіць вольнымі земляробамі, — рэволюцыі, зусім аналёгічнай францускай рэволюцыі 1789 году на вёсцы. Польская нацыя мае тую заслугу, што яна першая агаласіла гэта сярод усіх суседніх з ёю земляробскіх краін".[1] Праўда, Ф. Мэрынг лічыць гэтую думку Маркса і Энгельса памылковаю,[2] але т-ш У. І. Ленін у сваім артыкуле „О праве наций на самоопределение,[3] падтрымлівае думку Маркса і Энгельса.
Адначасна з гэтым трэба памятаць, што былая Рэч Паспалітая складалася з уласнай Польшчы (Кароны), Беларусі і Літвы, (былога Вял. Княства Літоўскага) і Украіны (Русі). Такім спосабам, пашырыўшыся па ўсёй тэрыторыі былой Польшчы, паўстаньне 1863 году вышла далёка за межы ўласнай, этнографічнай Польшчы. Яно абхапіла Беларусь, Літву і Украіну. Зразумела, што паставіўшы сваёю мэтаю пабудову ў першую чаргу новай Польшчы, яно разам з тым падняло пытаньне аб політычным і соцыяльным вызваленьні ад царскай Расіі Беларусі, Літвы і Украіны.
