Полацкая зямля, здабыла рад політычных прывілеяў. Дзякуючы гэтым прывілеям Полацкая зямля захавала ўнутраную аўтономію, прызнаючы, у той самы час, сувэрэнітэт вялікага князя. Яна стала аднэй з частак вялікага княства Літоўскага і карысталася асаблівымі правамі і перавагамі, якія, у значнай меры, абмяжоўвалі прэрогатывы ўлады вялікага князя ў адносінах да насельніцтва Полацкае зямлі.
Прывілей Вітаўта разглядаў Полацкую зямлю як тэрыторыяльную, політычна-вылучаную адзінку, з сваімі мясцовымі правамі і перавагамі. З гэтага вынікала права засяленьня зямлі, права мець у сябе намесьнікаў, толькі — са згоды палачан. Вялікі князь ня меў права прызначыць у Полацак намесьніка «супроць іх волі». Таксама, намесьнік, якім насельніцтва было нездаволена і якога яно вымагала зьмяніць, павінен быў быць звольнены ад сваіх абавязкаў. Вялікі князь прымаў на сябе ў такім выпадку абавязак «им наместника иного дати, по их воле»[1]. Вызначэньне кандыдатаў на пасаду намесьніка паказвае на тое, што існаваў сход краю, які, у пэўнай меры, меў магчымасьць выяўляць волю тых грамадзкіх груп, якія займалі кіраўнічае становішча.
Намесьнік, якога стаўляў вялікі князь, павінен быў бездкладна «первого дня ему кресть целовати и полочанам на том, чтобы без исправы полочанина не казнити ни в чем». Гэтым забясьпечваліся справядлівыя пастановы судоў[2]. Полацкая зямля, прызнаючы сувэрэнітэт вялікага князя Літоўскага, павінна была быць выключна пад яго ўладай. Правы вялікага князя ў адносінах да Полацкае зямлі не павінны нікому перадавацца — «а полочанам не даритися никому»[3]. Прывілей Вітаўта абараняў насельніцтва ад самавольных пабораў з боку намесьнікаў. Прывілей забараняў намесьніку ўсялякія падарожы па краіне, выключаючы толькі падарож на паляваньне, у часе якіх насельніцтва аслабанялася ад даваньня намесьціку якіх-колечы натуральных падарункаў: "и по станам не дарити[4]. Прывілей Вітаўта, прызнаючы за палачанамі ўнутраную аўтономію, надаваў насельніцтву права «всем жити в Полоцку добровольно, покуль хто хочет». Нездаволеныя мелі права выехаць «куды кто хочет без кождой зачепкі», маючы права ўжыць сваю нярухомую маемасьць паводле ўласнага жаданьня. Палачане маюць і мясцовую тэрыторыяльную падсуднасцьць. Усе справы, што датычаць палачан, «хатя бы о смертной вине», разглядаюцца «в Полоцку по их праву с полочанами по испросу». Позва ў Літву адказчыка згодна з просьбай ісці — немагчымае зьявішча[5].
Полацкі прывілей Вітаўта даў Полацкай зямлі і некаторыя фінансавыя правы і перавагі, якія павінны былі зрабіць больш цесную сувязь паміж Полацкаю зямлёй і іншымі часткамі вялікага княства Літоўскага. З гэтаю мэтай з палачан зьнялі мыта "по всей нашей державе[6]. Урэшце, прывілей 1399 году надаў палачанам права караць самім тых палачан, якія «загудят воск в Ризе или инде, а приедет до Полоцка»[7].
Полацкі прывілей 1399 году выразна падкрэсьліў асаблівае дзяржаўна-праўнае палажэньне Полацкае зямлі ў складзе вялікага княства
- ↑ И. Я. Якубовский op. cit, («Журн. М. Н. Пр.», чэрвень, 1903), стар. 298, арт. 21.
- ↑ И. Я. Якубовский, ibid., арт. 22.
- ↑ И. Я. Якубовский op. cit, («Журн. М. Н. Пр.», чэрвень, 1903), стар. 297, арт. 17.
- ↑ И. Я. Якубовский, ibid., арт. 13.
- ↑ И. Я. Якубовский op. cit, («Журн. М. Н. Пр.», чэрвень, 1903), стар. 298, арт. 24.
- ↑ И. Я. Якубовский, ibid., арт. 18.
- ↑ И. Я. Якубовский, ibidem.
