Старонка:Нарысы гісторыі беларускай літаратуры.pdf/56

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Гэта старонка не была вычытаная

таваны чалавек, можа селянін, свае навуковыя веды дапасуе да тлумачэньня фактаў добра вядомай яму роднай мовы. Абмяжоўваючыся цяпер толькі кароткімі ўвагамі агульнага зьместу, Чачот адзін з першых робіць акрэсьленую і досыць выразную характарыстыку беларускай мовы, адзначаючы асаблівасьці яе гукаў і форм. На яго думку, крэвіцкая гутарка займае сярэдзіну між польскай, расійскай і украінскай мовамі: украінская, або палянская, у сваім ладзе і вершаскладаньні больш падобна да польскай, крэвіцкая—да расійскай. Закранаючы пытаньне аб правапісе, ён выказваецца за фонэтычны прынцып яго: імкнецца пісаць так, як вымаўляецца. Вызначае наш аўтар і шлях лепшага выучэньня мовы.

„Пазнаньню крэвіцкай мовы, — кажа ён,—дапамагло-б прыслухоўваньне да хатняй гутаркі сялян. Але гэта было-б нялёгка для апранутага ў сурдут, і яму трэба было-б толькі пераапрануцца ў сярмягу і ісьці, як чужому чалавеку, на вечарніцы або ў карчму. Але куды больш спадручны спосаб наўчыцца мове і рабіць над ёю назіраньні, быў-бы той, калі-б хто стаў слухаць і з дакладнасьцю запісваць казкі"...[1]

Да гэтых разважаньняў у шостай кніжцы далучаецца збор прыказак, невялічкі слоўнік для тэкстаў песьняў, збор ідыотызмаў крэвіцкай мовы, некаторыя этымолёгічныя ўвагі і артыкульчык а падабенстве славянскіх моваў і санскрыта.

Такім чынам, романтычнае замілаваньне да беларускай народнасьці выявілася ў Чачота ў тым, што ім досыць уважна абхоплены істотныя адзнакі гэтай народнасьці: мова і творчасьць.

Але Чачот прадстае перад намі ня толькі ў постаці романтыка, але і ў постаці філянтропа-народалюбца. У яго мы знаходзім шчырую любоў да сярмяжнага гарапашніка, шчырае спагаданьне народнаму гору ды імкненьне прыйсьці на дапамогу. Пісьменьнік высока цэніць выдатныя моральныя якасьці народу. У прадмове да сваёй першай кніжкі ён, напрыклад, кажа: "сяляне нашы—народ добры, пакорлівы, любячы працу, пачэсны, павінны адбуджаць у нас самыя дображаданыя да іх пачуцьці. З імі мы можам быць шчасьлівы.

  1. Пыпин. 52.