Старонка:Мікалай Шкялёнак.pdf/40

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Гэта старонка была вычытаная

40 chodańni bajarstva z mahnatami za svaje pryvileji, metaj jakich było poŭnaje zraŭnańnie praŭnaha pałažeńnia bajarstva z mahnactvam. Pieršym pryvilejem z hetaha hledzišča byŭ Haradelski (1413), jaki zraŭnovaŭ teoretyčna bajarstva z mahnactvam, ale, praktyčna, daŭžejšy čas nia mieŭ vialikšaha značeńnia, bo nie raściahvaŭsia na ŭsiu terytoryju haspadarstva, a dataho-ž, kab karystacca ź jaho, treba było dakazać svajo bajarskaje, ci jak jano ad hetaha času ŭsio čaściej stała nazyvacca, šlachockaje pachodžańnie. Pry adsutnaści dakumentaŭ i herbaŭ u biełaruskaj šlachty heta nia była lohkaja sprava. U vyniku hetaha pracesu kryštalizacyji biełaruskaha bajarstva značnaja jaho častka nie mahła dakazać svajho bajarskaha pachodžańnia i źliłasia ź sialanstvam. Z hetaha hledzišča ŭ žyćci biełaruskaha bajarstva maje asablivaje značeńnie h. zv. «ziemski popis» 1528 h. Jon byŭ praviedzieny ŭ haspadarstvie z metaj ustanaŭleńnia vajennych abaviazkaŭ bajarstva, pry hetym vymahałasia adnačasna i dokazaŭ bajarskaha pachodžańnia, jakija palahali na śćvierdžańniu, zvyčajna śviedkami, što petent ad Vitaŭta nios bajarskuju słužbu. U paźniejšyja časy dakazać svajo bajarskaje pachodžańnie tamu, chto nia byŭ uniesieny ŭ hety popis, było vielmi ciažka.

Blizu adnačasna z «ziemskim popisam» 1428 h. źjaviŭsia ŭ Biełarusi i kodeks zakonaŭ (Statut Litoŭski 1529 h.), jaki aznačaŭ i praŭnaje pałažeńnie bajarstva adnosna jinšych stanaŭ u haspadarstvie. Pravy bajarstva pavodle Statutu 1529 byli skryštalizavany jasna hałoŭna ŭ halinie pryvatnaha i kryminalnaha prava. Statut nie pryznavaŭ bajarstvu vydatniejšaha ŭpłyvu na haspadarstvienaje žyćcio krajŭ, jak heta było, prykładam, u Polščy. Tłumačyłasia heta naŭpierad tym, što haspadarstvieny ład Biełarusi nie nadavaŭsia da taho, kab bajarstva kiravała haspadarstvam. Imknučysia, adnak, da zdabyćcia hetaha prava, bajarstva, adnačasna imknułasia i da źmieny haspadarstvienaha ładu pavodle polskaha ŭzoru (iz šlachockim sojmam), jaki najlepš zabiaśpiačaŭ nieabmiažavany ŭpłyŭ slachty ŭ haspadarstvie. Zhetul, pačynajučy ad XVI st., miž biełaruskim bajarstvam nahladajecca sympatyzavańnie polskim paradkam, dzie vola kažnaha šlachcica (h. zv. «liberum veto») mahła sarvać usialakuju pastanovu sojmu.

Na pieraškodzie hetym pastupova ŭzrastaŭšym imknieńniam biełaruskaje šlachty da nieabmiažavanaj svabody stajała mahnactva, nie