шырокая опозыцыя нездаволеных царызмам. Набліжалася доўга гадо ваная рэволюцыя.
Пачалася з вайны. У самым пачатку 1904 году, дзеля выгад кучкі прыдворных спэкулянтаў, імпэрыя абвясьціла вайну Японіі. Царызм спадзяваўся, што яму нічога ня будзе каштаваць разьбіць сілы маленькай Японіі. «Шапкамі закідаем». А пры пабеднай вайне ўтворыцца як-бы політычная аддушына, праз якую выйдзе нездаваленьне урадам і ўвойдзе падняты патрыотычны настрой. Але надзеі ураду ня спраўдзіліся. Вайна ад самага свайго пачатку пашла няўдачна. Ня гледзячы на вымуштраванасьць рускага салдата, няўдача за няўдачаю падалі на рускую армію, дрэнна з’організованую і дрэнна дагледжаную. Паўтарылася Крымская кампанія, толькі ў большым маштабе: стрэльбы не палілі, снарады ня ўзрываліся, вярхі кралі, як маглі і ўмелі, пілі і распусьнічалі, а нізы ці паміралі, ці рэволюцыянізаваліся. Вайна, такім спосабам, павялічвала рэволюцыйны настрой у імпэрыі.
Што датычыць Беларусі, то тут, апроч таго, вайна выклікала прамысловы крызыс. Тавары польскай і беларускай прамысловасьці звычайна мелі шырокі рынак на Далёкім Усходзе. Вайна заняла залезныя калеі на Усход для сваіх мэт і, такім спосабам, зачыніла рынак збыту. Фабрыкі і іншыя прадпрыемствы пачалі скарачаць свой выраб, а некаторыя і зачыняцца. Расло безрзбоцьце. На гэтым фоне ўзрастаў рабочы рух па гарадох. Крызіс у горадзе закрануў і вёску, каторая згубіла і без таго малы заработак. Мацней стала душыць яе малазямельле і панская эксплёатацыя. І на вёсцы ўзрастае рэволюцыйны настрой. Яна глуха шуміць. Усюды пачынаюць паступаць усё часьцей і часьцей справы аб самавольных парубках дрэва ў казённых, удзельных і панскіх лясох, аб самавольнай пасьцьбе быдла на панскіх землях.
Лібэральных банкетаў, каторыя шырокаю хваляю абхапілі ў восень 1904 году Расію, на Беларусі было вельмі мала. Тут ня было таго земства, наўкола каторага групавалася лібэральная «багетная» опозыцыя ў Расіі. Што датычыць гарадзкога самакіраваньня, то яно найчасьцей групавала наўкола сябе ці польскіх, ці рускіх нацыяналістых-чорнасотікаў. Некалькі банкетаў утварыў «Яўрэйскі Саюз Роўнапраўя». У Менску лібэралы організавалі банкет у будынку гарадзкой думы. Была прапановам рэзолюцыя з запатрабаваньнем констытуцыі. Банкет скончыўся заарыштаваньнем на некалькі гадзін аднаго з палякоў-адвакатаў і перапіскай асоб, прысутных на банкеце. Зразумела, што ніякага ўплыву на жыцьцё ні Ў Расіі, ні тым больш на Беларусі банкеты ня мелі.
Стрэлы, накірованыя ў пецярбурскі пролетарыят 9 студзёна 1905 году, палажылі пачатак рэволюцыі і на Беларусі. Тут пролета
