сказана? Я, напэўна, не дачула. Не можа быць, каб гэта вымаўлена было гэтым страшыдлам мэрам. Гэта, напэўна, вы сказалі, мой добры пан Жавер, гэта вы мяне адпускаеце? Вы-ж паверылі маім словам? Ва ўсім вінаваты гэты стары нягоднік, мэр. Уявіце сабе, пан Жавер, ён мяне выгнаў з фабрыкі. Хіба гэта не жах? Адабраць у беднай дзяўчыны сумленны заработак з-за нейкіх пляткарак! А я-ж працавала не горш за іншых. Вось я і дайшла да гэтага становішча. Я ўся ў даўгу. У мяне ёсць мая маленькая Казета, за якую я павінна плаціць. А дзе мне ўзяць! Я-ж не дрэнная жанчына, пан Жавер. Упэўніваю вас, ёсць шмат горшыя за мяне, а, між тым, яны шчаслівей жывуць. І ўсё гэта дзякуючы мэру. А цяпер вы мяне адпускаеце, ці праўда? І я расплачуся з даўгамі. Я магу пайсці? Дзякую, дзякую вам! Выбачайце.
Пан Мадлен слухаў усё гэта з вялікай увагай. У час яе гутаркі ён выняў кашалёк, але кашалёк быў пусты. Ён зноў паклаў яго ў кішэню. Потым запытаў у Фантыны:
— Колькі вы вінны?
Фантына, якая ўвесь час не спускала вачэй з Жавера, абярнулася да яго.
— Хіба я з табою гутару? — адказала яна. Потым, звяртаючыся да салдат, дадала:
— Ці бачылі вы, як я плюнула яму ў твар? Ух, стары машэннік! Ты прышоў сюды, каб напалохаць мяне, дык я цябе ніколькі не баюся. Я баюся толькі пана Жавера, майго добрага пана Жавера.
І яна зноў сказала інспектару:
— Трэба-ж быць справядлівым, пан інспектар. Я разумею, што вы зусім правы. Па сутнасці, гэта так натуральна, што пан, жадаючы пацешыцца, накідаў мне за спіну снегу. Гэта ўсіх насмяшыла і забавіла. Мы-ж і існуем для забаў. А потым падышлі вы і, вядома, абавязаны былі ўстанавіць парадак і павялі вінаватую. Але, падумаўшы, вы па дабраце сваёй рашылі адпусціць яе на волю. Гэта вы зрабілі для маёй малюткі, таму што калі я прасяджу поўгода ў турме, то нічога не змагу зарабіць. Толькі глядзі, нягодніца, не пападайся. О, будзьце спакойны, пан Жавер; хай цяпер робяць са мною што хочуць, я не пікну. Гэта толькі сёння я раскрычалася, таму што, бачыце, мне было балюча, я не чакала гэтага. Да таго-ж, я вам казала, я хворая і кашляю, і доктар казаў мне берагчыся. Вось краніце мае рукі, не бойцеся!
Яна больш не плакала, голас яе гучэў ласкава; яна ўзяла грубую руку Жавера ў свае худыя далоні і, усміхаючыся, глядзела на яго.
