— Што вы хочаце?
— Ці не вы сказалі мне, што зараз б’юцца ў горадзе? — сказаў Жан Вальжан.
— Ах так, судар, — адказвала Тусен. — Гэта каля Сен-Меры.
Бываюць несвядомыя рухі, незалежныя ад нашай волі. Напэўна, такога роду рух прымусіў Жана Вальжана праз пяць хвілін апынуцца на вуліцы.
Ён вышаў з непакрытай галавой і сеў на тумбу ля варот свайго дома. Здавалася, ён прыслухоўваўся. Настала ноч.
Колькі часу прайшло такім чынам? Якія думкі напаўнялі яго мазгі? Ці ачунеў ён крыху ад удару? Ён і сам, напэўна, не мог-бы адказаць сабе на гэта.
Вуліца была пустынная. Некалькі запозненых прахожых паспешліва прабіраліся дадому. Ліхтаршчык запаліў ліхтар, які вісеў якраз супроць дома №7, і пайшоў. Жан Вальжан усё сядзеў, як скамянелы.
Прабіла адзінаццаць гадзін. У той-жа момант да яго вушэй з боку Рынка данёсся гучны залп, потым другі. Пры гэтым Жан Вальжан здрыгануўся і павярнуў галаву ў той бок, адкуль пачуліся стрэлы. Потым зноў скрыжаваў рукі і панік галавою: ён зноў аддаўся сумным сваім размышленням. Раптам ён узняў вочы. Па вуліцы, зусім блізка ад яго, пачуліся нейчыя крокі. Пры святле ліхтара ён заўважыў невялікую постаць, якая, узняўшы галаву, чагосьці шукала. Гэта быў Гаўрош. Ён бачыў Жана Вальжана, але нібы не заўважаў яго і ўсё разглядаў дом.
Жану Вальжану чамусьці нястрымна захацелася загаварыць з хлопчыкам. Ён запытаў у яго:
— Хлопчык, што табе патрэбна?
— Я есці хачу, — адказаў Гаўрош.
— Беднае дзіця, — праказаў Жан Вальжан, падыходзячы да яго і ўсунуўшы яму ў руку манету.
Гаўрош са здзіўленнем паднёс да вачэй грошы і ўбачыў серабро, аб якім ён ведаў толькі па чутках. Потым абярнуўся да Жана Вальжана і сказаў:
— Вазьміце-ка назад гэтую штуку. Я лічу за лепшае разбіваць ліхтары. Мяне не падкупіш. — І ён шпурнуў каменем ліхтар. Шкло разбілася, агонь пагас, і запанавала цемра.
— Ці ёсць у цябе маці? — запытаў Жан Вальжан.
— Магчыма.
— Дык аднясі гэтыя грошы ёй.
Гаўрош быў крануты за жывое. Апрача таго, ён заўва-
