— Я, магчыма, паеду, — прашаптала яна праз слёзы, — а ты не можаш ехаць за мной.
— Ты мяне кахаеш? — запытаў ён.
Яна адказала, рыдаючы:
— Абажаю!
Ён казаў далей з невыказнаю ласкаю ў голасе:
— Не плач. Ну, ці хочаш зрабіць для мяне што-небудзь? Перастань плакаць.
— А ты ці кахаеш мяне? — запытала яна.
Ён узяў яе за руку.
— Казета, я нікому не даваў чэснага слова, таму што я баюся свайго чэснага слова. Я адчуваю, што бацька мой стаіць каля мяне. Дык вось табе я даю чэснае слова, самае свяшчэннае для мяне, што, калі ты паедзеш, я памру.
Ён праказаў гэта з такім урачыстым і спакойным выразам, што Казета задрыжэла. Яна адчула нейкі магільны холад. Яна нават перастала плакаць.
— Цяпер слухай, — сказаў ён, — заўтра не чакай мяне.
— Чаму?
— Чакай мяне паслязаўтра.
— О, чаму?
— Убачыш.
— Не ўбачу цябе цэлы дзень!
— Афяруем адзін дзень, каб заваяваць, быць можа, усё жыццё, — і потым дадаў: — Трэба, каб ты на ўсякі выпадак ведала мой адрас. Ці мала што можа здарыцца. Я жыву ў свайго прыяцеля Курфейрака, вуліца Варэры, нумар шаснаццаць.
Ён выняў з кішэні складны ножык і на шэрым камені дома надрапаў адрас.
Казета, між тым, не зводзіла з яго вачэй.
— Скажы мне, што ты надумаў? О, скажы, Марыус, каб я магла заснуць гэтую ноч! — пераказала яна.
— Я думаю вось аб чым: немагчыма дапусціць нашу разлуку. Чакай мяне паслязаўтра.
І абодва, прыгнечаныя сваім горам, не кажучы ні слова, кінуліся ў абдымкі адзін аднаму.
Калі праз некалькі хвілін Марыус вышаў на вуліцу, была поўная цішыня. У гэты час якраз Эпаніна сачыла за зладзеямі. Марыус рашыўся на моцны сродак.
ХХІХ
РАЗРЫЎ
Старому Жыльнарману стукнула ў гэты час дзевяноста адзін год. Ён, як і раней, жыў у сваім уласным доме з дачкою і двума слугамі.
