Старонка:Гюго Адвержаныя.pdf/303

З пляцоўкі Вікікрыніцы
Гэта старонка была вычытаная

— Хто вы?

— Я дэмакрат, банапартыст.

— Шэравата-мышынае адценне, — сказаў Курфейрак.

На другі дзень Курфейрак павёў Марыуса ў кафэ „Мюзен“. Ён шапнуў яму на вуха, усміхаючыся:

— Зараз вы ўступіце ў рады рэволюцыянераў.

Яны ўвайшлі ў задні пакой. „Прыяцелі народу“ былі сабраўшыся. Курфейрак прадставіў Марыуса таварышам, і Марыус чуў, як Курфейрак упаўголаса сказаў:

— Вучань.

Марыусу здалося, што ён папаў у асінае гняздо. Гутарка гэтых маладых людзей была падобна да палёту, а часам раніла і калола, як жала.

Марыус прывык да адзіноты. Ён крыху разгубіўся. Гутарка іх яго ашаламіла. Яны разважалі пра філасофію, літаратуру, мастацтва, рэлігію; ён чуў непрывычныя і нечаканыя выразы. Здавалася, што для іх няма нічога святога.

— Далоў буржуазную трагедыю! — крычаў Багарэль.

Марыус прывык з дзіцячых год адносіцца з пашанай да французскай класічнай літаратуры. Словы Багарэля яго пакрыўдзілі. Але ён тут-жа суцешыўся: Камбфер пачаў спрачацца з Багарэлем.

Гутарка зайшла пра Напалеона. Марыус быў вельмі здзіўлены. Ніхто з гэтых маладых людзей не вымаўляў слова „імператар“. Жан Прувер адзін толькі часам гаварыў: „Напалеон“, усе астатнія называлі яго Банапартам.

Калі Анжальрас аднойчы назваў Напалеона злачынцам, Марыус не вытрымаў. Увесь узгарэўшыся, ён раптам устаў, падышоў да карты Францыі, што вісела на сцяне, і, паказнаваючы на маленькі востраў, на радзіму імператара, сказаў:

— Вось Корсіка. Востраў, які стварыў веліч Францыі.

Усе раптам змоўклі. Усе адчувалі, што зараз пачнецца штосьці.

Анжальрас, не гледзячы на Марыуса, адказаў:

— Францыя не мае патрэбы ні ў якой Корсіцы, каб быць вялікай. Францыя вялікая таму, што яна Францыя.

Марыус павярнуўся да Анжальраса і, перамогшы сваё замяшанне, сказаў палкую прамову ў гонар Напалеона. Пад канец яе ён сказаў:

— Дзякуючы яму французскі народ зрабіўся вялікі, праславіўся ў гісторыі, двойчы заваяваў свет. Што можа быць вышэй за гэта?

— Быць вольным, — сказаў Камбфер.

Марыус схіліў галаву. Гэтыя прастыя, халодныя словы