памёр забыты і адзінокі. У яго было адно толькі заблуджэнне: ён надта любіў двух няўдзячных — радзіму і мяне.
Гэта было больш, чым пан Жыльнарман мог чакаць калі-небудзь. Кожнае слова, сказанае Марыусам, дзейнічала на старога, як аплявуха. Твар яго зрабіўся барвяны.
— Марыўс! — ускрыкнуў ён. — Паганае дзіця! Я ведаць не жадаю, кім быў твой бацька, але ведаю, што ўсе падобныя да яго былі забойцы, зладзеі, жабракі, катаржнікі. Я нікога з іх не ведаю! Чуеш, Марыус? Ты такі-ж барон, як і мая пантофля! Усе, хто служылі Банапарту, былі здраднікі свайму законнаму каралю. Калі твой бацька быў адзін з іх, то тым горш для яго. Вось табе і ўсё.
У сваю чаргу Марыус успалыхнуў, як порах, а пан Жыльнарман быў мяхамі, якія раздувалі полымя. Марыус дрыжэў усім целам, галава яго палала, і ён не ведаў, што рабіць. Ён не мог перанесці ўсяго таго, што беспакарана вымаўлялася пры ім. Што рабіць? Немагчыма абразіць дзеда, але і аднолькава немагчыма не адпомсціць за бацьку. З аднаго боку — свяшчэнная магіла, з другога — глыбокая сівізна.
Некаторы момант ён стаяў, як п'яны. Усё круцілася перад яго вачыма. Нарэшце, ён пільна зірнуў на старога і ўскрыкнуў грамавым голасам:
— Далоў Бурбонаў і гэтую тлустую свінню Людовіка васемнаццатага!
Людовік XVIII памёр ужо чатыры гады таму назад, але для Марыуса гэта было ўсёроўна.
Стары з барвянага зрабіўся бледны, як мярцвяк. Ён ціха і бязгучна прайшоў два разы па пакоі і, падышоўшы да дачкі, якая з выразам сполаху глядзела на ўсю гэтую сцэну, сказаў ёй амаль са спакойвай усмешкай:
— Такі барон, як гэты пан, і такі буржуа, як я, не могуць аставацца пад адным дахам.
І, раптам выпрастаўшыся, бледны, дрыжачы, страшны, з гнеўна палаўшым тварам, працягнуў руку ў кірунку да Марыуса і закрычаў яму:
— Ідзі вон!
Марыус пакінуў дом дзеда. На другі дзень пан Жыльнарман сказаў сваёй дачцы:
— Кожныя поўгода вы будзеце пасылаць шэсцьдзесят пістолей[1] гэтаму крывапіўцу, і каб я не чуў яго імя.
Марыус, з свайго боку, вышаў з глыбокім абурэннем. Яшчэ адна акалічнасць узмацняла яго гнеў: служанка, паспешна выносячы па загаду старога ў пакой Марыуса, яго
- ↑ Пісітоль — іспанская залатая манета, роўная французскаму луідору.
