Ня вылечыла…

Ня вылечыла… Апавяданьне Аўтар: Вольга Сахарава 1927 год Крыніца: Родныя гоні. — Красавік 1927. — Кніжка 2. — С. 6—10

Прапануем да спампаваньня!

ПАЛАЧАНКА.

Ня вылечыла…

9 Сакавіка.

Гануля, мая дарагая!

Не наракай на мяне, што гэтак даўно ня пісала Табе.

Маю пад рукой жмут Тваіх лістоў і ў соты раз праглядаю іх. Хоць Ты і хочаш скрыць ад мяне, але выразна бачу, што штосьці Табе баліць, нейкае гора стараешся ўтаіць ад мяне. Ізноў Габрусь? Чуе мае сэрца, што ізноў у Цябе з ім дрэнна.

Даражэнькая, залаценькая, адкрый мне душу сваю, Мы так многа разам з Табой перажылі, мы так моцна зьвязаны з Табой ніцьмі прыязьні, што не павінны нічога хаваць адна ад аднае.

Памятаеш месячныя маёвыя вечары ў Дубаўцы? Памятаеш, як кожны вечар хадзілі мы з Табой па лекцыях на станцыю і заўсёды спатыкалі там вучыцеля Красьніка і доўга праходжаваліся. А ён прыходзіў за 8 вёрстаў. Дзеля Цябе прыходзіў, я ведала, і мы шмат гаварылі аб каханьні. Вы гаварылі аб каханьні. У яго голасе дрыжэлі мяккія, далікатныя тоны, якія выдавалі лішніцу пачуцьця. Я чула, што была лішняй, што яму перашкаджала (не Табе), але я была таксама маладая і мне хацелася кахаць, страшэнна хацелася быць каханай… і я яго крыху… кахала, але дзеля Цябе Гануля.

Вы на мяне глядзелі, як на асобу, якая ня можа мець людзкіх слабасьцяў, якая стаіць вышэй гэтага, як на вышшую істоту. І калі я, сьціскаючы зубы з каменным тварам казала, што мэтай жыцьця майго ёсьць прынясьці асабістае жыцьцё ў ахвяру вучыцельскай працы, што я жыву, каб гадаваць у здаровым духу дзяцей, як будучых грамадзян, зрабіць з іх здольных, разумных, сьветлых і сьвядомых дзяцей свае Бацькаўшчыны — я не маніла. У некаторай меры я мэты свае дапяла, бо мне дадзены на гэта сілы й здольнасьці.

Але як сумавала я па звычайным мяшчанскім шэрым жыцьцю, з яго горам і радасьцяй! Голас крыві — лічыла голасам з пекла і глушыла яго.

Памятую, як цяпер, выраз Тваіх вачоў, калі я казала, што не кахала і ня буду кахаць. З якой літасьцяй Ты на мяне паглядзела!

Ганка! Мяне ўжо кахаюць, а я — я жыцьцё сваё гатова аддаць яму, калі-б ён зажадаў, каб толькі бачыла патрэбу!…

Я ўсю душу аддала вучыцельскай працы; здавалася, што ў ёй няма месца асабістаму шчасьцю. І вось гэтае шчасьце я трымаю ў руках. Часамі здаецца, што я сплю, што прачхнуся і ізноў угледжу цяжкую запраўднасьць. Сама сабе ня веру. Часамі баюся, што шчасьце вырвецца з маіх няўмелых нязграбных рук.

Марыля, казаў, душа мая змаглася, туляючыся па сьвеце. Я ня маю супакою, я хворы. Дайце мне сваю руку на заўсёды, заапякуйцеся маёй хворай душой.

Вось Гануля, чым хварэе яго душа, я ня ведаю, але я яму патрэбна, ён мяне кахае, ведаю, і я, ізноў паўтараю, жыцьцё сваё аддам яму. Бо я маю такую натуру, што не магу раздвоявацца на палову. Калі аддам, дык усю сябе, так як усю сябе аддала сваёй працы.

Баюся чагосьці няведамага… Гляджу ў гэта неба вячэрняе, на гэты туман, што ідзе з возера, і ўсё шырэйшы захапляе прастор навокал і нейкі дзіўны сум закрадаецца ў душу і разам з туманом распаўзаецца шырэй… Дурніна! Часовы настрой! Будзь здарова, мая Гануля. Пішы. Адкрый мне сваю душу. Прывет мужу й Валечцы.

Твая заўсёды Мар’я Мялешка.

8 Сакавіка.

Дарагі браце Аляксандру,

Пішу да цябе вельмі рэдка, вылучна ў прыпадку, калі ня ведаю, што маю рабіць. Далібог, пераблыталіся, перапляліся мае жыцьцёвыя сьцюгавінкі^[1] і я сноўдаюся як няпрытомны.

Хачу жаніцца, браце. Мне здаецца, што чую твой голас: „Ці маеш права?“ — дык я табе адкажу так сама пытаньнем: ці маю права сябе ратаваць? Адкажы, зрабі ласку.

Што патрабую гэтага ратунку — хіба ты ня будзеш пярэчыць. Так як не павінен пярэчыць, што маё разьбітае сямейнае жыцьцё — гэта справа вашых рук: тваіх і маміных.

Ад маіх дзіцячых год ты, браце, замяняў мне бацьку і, прызнаюся, што меў ты вялікі ўплыў на мяне.

У 1906 годзе ты бязумоўна памятаеш, як я хацеў кінуць гімназыю і з 6 клясы пайсьці працаваць на хвабрыку. Душа мая бунтавалася проці клясавых розьніцаў і прывілеяў, і мой крок быў сьвядомым пратэстам проці несправядлівасьцяў, якія мне, як сыну судзьдзі, прыходзілася бачыць.

І ты сваім сьцюдзёным станаўкім голасам сказаў: „Што-ж, ідзі ў народ і працуй ня толькі з ім, але і для яго. Але раджу табе скончыць унівэрсытэт і ісьці да „іх“, бо тады ты патрапіш „ім“ прынясьці вялікшую карысьць“.

І я скончыў унівэрсытэт, але… не пайшоў да „іх“, бо маю слабую натуру і лёгка паддаюся ўплывам.

І вось я жаніўся. Сьмешна й сорамна прызнацца… што вы з мамай мяне жанілі… на грашах. Фактычна так і было і гэта мяне згубіла.

Вы мне казалі, што я тыповы Галавач і мушу бараніць „традыцыі роду“. Але, лёс пасьміяўся нада мной за гэтую бязьлепіцу, гэтую дурную ролю, якую вы мне навязалі. І ў рэзультаце жонка сёдня фільмовая зорка, а дачку нашую гадуеш ты з мамай. Магчыма, што варункі ў гэтым вінаваты (рэвалюцыя), што мая жонка была змушана тым ці іншым спосабам зарабляць. Я думаю, што ў Насты проста душа артысткі і яна лучыла ў той сьвет, па якім заўсёды тужыла: сьвет артыстычнай багэмы, поўны шуму, блеску, пазалоты. Бо яна прынамся шчасьлівая, калі шчасьце бывае на сьвеце, наагул. А быць толькі мужам артысткі — мне не стае сілы. Пры тым, здаецца, я быў адным у сваім родзе, але ня першым і не апошнім гэроем яе раманаў. Нічога надзвычайнага ў гэтым няма, што мы разыйшліся. Бяда мая ў тым, што я не магу яе забыцца, і страшна, цяпер навет яшчэ больш чым раней, яе люблю. Мела вельмі харошыя рукі, любіў глядзець на іх, як грала на фартэп’яне. Характар мела нязносны, асабліва першыя два гады нашага жыцьця, пакуль ня ўступіла на сцэну; тады раптам зьмянілася, знайшла свае прызваньне, была заўсёды вясёлая, здаволеная, мілая й добрая, у той час як раней нэрвавала яе кожная драбяза, кожная дрэнь выводзіла з сябе: Ты думаеш я не стараўся знайсьці выхад з створанай сытуацыі, але ёй быў выхад адзін. За ўсялякую цану застацца артысткай і працаваць у гэтым кірунку, няхай гіне й развалюецца сям’я. І я шалею, браце, яна давядзе мяне да вар’яцтва, да таго, што я кінуся ў вір галавой, да пагібелі.

Любоў я хацеў затапіць у гарэлцы — яшчэ гарэй, бо настае ацьверазеньне й прытомнасьць а з імі ізноў сум па Насьце, думкі аб ёй.

Наста — мая хвароба. Каб ратаваць сябе, пастанавіў жаніцца. Магчыма, што мая заручніца, пры яе вельмі значных маральных вартасьцях, патрапіць мяне вылечыць. Яна вучыцелька, бедная, сялянка, праўдзівая дачка свайго народу.

Яе натура ня ведае ніякіх сумлеваў, усе пытаньні маюць ясны й просты адказ, у ўсім, што робіцца, бачыць яна мэту.

Яна мне павінна памагчы разабрацца ў маім душэўным хадбе…

А як я ня вытрываю… кінуся да Насты; дарагі Аляксандру, як ты думаеш… перажыве яна маю зраду?

Бо ня веру сабе. Баюся… баюся, што яна не здаволіць маіх эстэтычных вымаганьняў і толькі мімаволі будуць уставаць прыраўнаньні. Напрыклад яе рукі, ня варта аб іх казаць, і так ужо часта лаўлю сябе на прыраўнаньні з… Не, нічога ня буду казаць, вёска накладае заўсёды свой сьлед, у гэтым нічога дрэннага няма і я пастараюся прывыкнуць да яе. Што яна ня мае паняцьця аб зстэтычнасьці і жаноцкай coqueterie^[2] — гэта к лепшаму. Прынамся аддыхну.

Не, за яе я не баюся. Яна не з такіх, што трацяць галаву.

Чакаю ад цябе ліста, Алесю.

Угавары маму, каб ня вельмі крывілася і ня ўпіралася, а прыняла Марылю ў сваю сям’ю. Як мая Ніначка? Напішы. Цалую ўсіх. Юрка.

18 Сакавіка.

Дарагі Юрка,

Сьпяшаюся табе адказаць, што ты пашоў на добрую дарогу. Жаніся.

У нашыя часы так мала сьветлых людзей, што за тваю знаходку магу цябе толькі павіншаваць. Табе ня трэба жонкі харошай, а трэба разумную. Робіш мне шмат несправядлівых закідаў, сёдня не магу, на жаль, дзеля нястачы часу напісаць, як я гляджу на прычыны твайго нешчасьлівага жанімства. Напішу як буду мець час. Ніна здарова. Гэта дзяўчынка агонь. Копія маткі і трэба будзе яе вельмі старанна гадаваць, каб не пашла сьлядамі Насты. Мама табе кланяецца, яна ня хоча прызнаць тваю заручніцу.

Будзь здароў. Твой брат Алесь.

P. S. Забыўся напісаць табе, што дастаў ліст ад Насты. 25 гэтага месяца яна прыяжджае з Бэрліну ў Варшаву. Піша, што мае з табой перагаварыць аб надта важнай справе, просіць цябе прыехаць. Скардзіцца на дрэннае здароўе. Сумуе па Нінцы і табе. Нічога табе не хачу радзіць. Рабі, як табе здаецца лепшым.

Бывай яшчэ раз. Алесь.

23 Сакавіка.

Марыля, даруйце, не ўспамінайце благім словам. Яна мяне кліча! Ах, чаму гэта шчасьце адных збудавана заўсёды на няшчасьці другіх?! Выбачце. Коні ўжо чакаюць, выяжджаю на заўсёды. Ведаю, што еду на крыжаваньне, але інакш не магу. Юры Галавач.

---

1. Сьцежачкі.
2. Слова францўскае — кокецтва.