|
Пад іншы год у холад люты,
Калі ўсе рэчкі ледам скуты,
І ўсё пад сьнегам качанее,
Глядзіш — цяплом табе павее,
І з поўдня вецер хмары гоніць,
у вокны дождж буйны зазвоніць
І з капяжоў руччом сьцякае
І сьнег жыўцом ён паядае.
Скідае лес убор зімовы,
І шум другі на лад-сьпеў новы
Над борам цягне несканчона.
І фанабэрыцца варона:
«Вясна! вясна! гразь! гразь!» сьпявае,
Як бы вясну ужо сустракае.
Паміж алешніку зьмяëю
Крыніца чорнай паласою
На сьвет зірнула лёд прабіла,
Ў старых карчох загаманіла
І палыселі касагоры,
Вадою поўняцца разоры,
Бяжыць, шуміць вада ў лагчынах.
І лёд уздуўся ў азярынах,
Дарогі ў полі усе псуюцца,
Аб крыгі крыгі з шумам труцца,
І луг заліт увесь вадою,
Як і запраўднаю вясною.
Ды гэта толькі кпіны-жарты:
Зімой цяпла чакаць ня варта —
Зіма свайго не падаруе
І злосна ветрам засьвідруе
Ды так пацягне, так заграе,
Што проста нос табе зрывае.
І выюць ў полі завірухі,
Як за труною маладухі,
На лес накідваюць наміткі
І робяць гурбы ўвачавідкі.
Варона гонар свой збаўляе.
Ды зноў да сьметніку вітае
І свой жывот галодны пыніць,
На сьпевы дзюба не расчыніць.
Дзярэўі ў белы пух убраны,
І сьнегам «лысіны» засланы:
Застылі рэчкі, азярыны
Пад гнётам белай кажурыны.
Лед на лугох, як люстра, зьяе,
І сонца зрэдка ў ім гуляе…
Настане ноч — і ўсёды ціха,
Хіба завые дзе ваўчыха
Сярод трушчобы ў цёмным лесе
Ды гучна лусьне гонта ў стрэсе…
Але што гэта? што за гукі?
Адкуль яны? Чые то рукі
Забілі цяжка малатамі,
Як тыя коні капытамі?
Якія там майстры майструюць?
І што куюць? над чым працуюць?
Стаіш і ловіш зыкі тыя.
А луг трашчыць, гудзе і вые;
То рэзкі трэск там панясецца,
Бы чорт лазаты засьмяецца,
То заскавыча, то застогне,
Ды так, што ўсё, здаецца, дрогне;
Ня-то сякера мерна чэша,
Ня-то хтось кашляе ці брэша.
Гу-гу! — штось гукне, садрыгнецца,
Бах-бах! — на гук той адзавецца
І аж па лесе пойдзе рэхам
Ды зарагоча дробным сьмехам
То тут, то там ды як засьвішча —
Як-бы там чортава ігрышча!…
Ўсю ноч, ад рэчкі і па Нёман,
Ушыр, удоўж нясецца гоман
Няўцямны, сьцішны і таемны
І разам страшны і прыемны.
А ноч ціхутка; ў багне цёмнай
Пустэлі страшнай і бязмоўнай
Гараць дрыготна, зьяюць зоркі,
Як найдарожшыя пацёркі,
То паасобку, то гурткамі,
То брыльлянцістымі радкамі,
І іх пучочкі-злотаблёсткі
Наукола кідаюць пялёсткі:
Яны гараць, жывуць і граюць,
Бы вочкі там чыесь міргаюць;
Ды зрэдка ў небе дзесь далёка
Над лесам тым у момант вока
Мігнецца стужка агнявая —
То зьнічка згасьне залатая.
Вось выйдуць хлопцы гуртам з хаты
На гэты час, як неба шаты
Раскіне гожа над зямлёю
І вее згодаю сьвятою.
— Ша! ціха вы, не гаманеце!..
О, што-ж-та дзеецца на сьвеце? —
І хлопцы разам заціхаюць
І на Алеся пазіраюць;
Алесь замёр, зьдзіўленьня поўны,
Глядзіць у луг, стаіць бязмоўны,
У бок лугоў руку трымае
— Во, во! што, чуеце? страляе!
— Што гэта, хлопцы? вось дык дзіва! —
Дарэктар шэпча палахліва: —
Няўжо з Нясьвіжа б’юць гарматы? —
І Яська кінуўся да хаты
— Ой, дзядзька, цётка! — ён галосіць,
І нейкі рух яго аж носіць: —
Ідзеце борзьдзенька, ідзеце.
Там штось грыміць, ну, паглядзеце! —
І так завойкаў, так завохаў,
Што ўсіх у хаце напалохаў.
— Ну, я табе, брат мала веру:
Перабіраеш трохі меру, —
Антось на гэта адазваўся,
Але на двор пашыбаваўся,
Кажух накінуўшы на плечы;
І маці прасьніцу да печы
Таксама ставіць, прысланяе,
На двор за імі выпаўзае.
Пасталі ўсе, стаяць маўкліва
І вухам ловяць тое дзіва.
А луг бубніць таемна, глуха.
Як-бы у кадушку б’юць з-за вуха.
А што, ці чуеце? Што гэта? —
Дарэктар ціханька пытае;
Самога страх так і шугае.
Эх, Яська, брат, ідзе камета!
Прапалі мы — сканчэньне сьвета! —
Антось гаворыць, чуць ня плача: —
Прапаў ты, Яська, небарача,
І не пабачаш бацьку з маткай.
Хоць папрашчаўся-б з роднай хаткай:
Яе ўжо бачыць не надзейся!
— Не, дзядзька, што гэта ня сьмейся, —
Антося хлопцы абступілі
І разам тут загаманілі.
— Ідзеце ў хату! — кажа маці: —
Калі ўжо гінуць — гінь у хаце —
Адразу хлопцы схамянулісь,
Што у нейчым моцна абманулісь,
І стала болей ім цікава,
У чым тут сіла тая, справа.
Антось у хату йдзе, рагоча,
Тлумачыць зразу ён ня хоча:
Ахвоту меў такі, прызнацца,
Ён трохі з Яські насьмяяцца,
А хлопцы голавы ўскруцілі,
Ў хаду ўсе спосабы пусьцілі.
Найсьці прычыну тую квапяць,
Але на сьлед ніяк ня трапяць.
— Ну, дзядзька, годзе ўжо сьмяяцца:
Самім нам трудна дагадацца.
Адкуль, з чаго такія гукі?
— А ты-ж выкладваеш навукі
І імі розум твой начынен,
Ты гэта ведаць сам павінен:
Які-ж з цябе настаўнік, браце?
Ня многа-ж гэтага багацьця
Ў тваёй галоўцы, мой нябожа!..
Ну, хто дарэктару паможа? —
Тут дзядзька вучняў аглядае: —
Напэўна Костусь адгадае…
Ну, Костусь, брат, зрабі ім брыдка:
Тут штука проста, вачавідка!
І ўсе на Костуся зірнулі,
Але адказу не пачулі.
— Кажы сьмялей! Ну, думаць годзе,
Ты-ж любіш коўзацца па лёдзе!..
— Бадай вы, дурні, пагарэлі! —
Прамовіў бацька тут з пасьцелі;
Ён там драмаў, цяпер падняўся
І сам у гутарку ўмяшаўся,
Каля камінку стаўшы збоку.
— Няўжо-ж у вас ня хопіць клёку
Такое глупства расшалопаць?
Па мордзе-б вас, гадоў, нашлёпаць,
Тады-б вы сьцямілі навуку,
Найшлі-б прычыны тога груку! —
Маўчаць яны, насы спусьцілі,
Сядзіць дарэктар, як на шыле —
Нагналі-ж чэрці ім занозу.
— Дык гэта-ж лёд трашчыць з марозу! —
Алесь і Костусь выпадкова
Гукнулі разам ў адно слова.
Тут бацька зразу адпусьціўся,
Павесялеў і праясьніўся.
Вот малайцы!.. а вы што цесьлі?
Гулу вам меншыя паднесьлі.
Адзін — бальшун, другі — дарэктар
І тлумачэньнік разам, лектар…
Фэ! брыдка вам! — іх дзядзька журыць,
А Ўладзя толькі бровы хмурыць.
— А ей, якая мудрасьць гэта:
Яе забыў я трэцьце лета!
— О, ты Сальмон у нас вялікі,
Як на чытаньне, так на лікі,
А вось скажы, калі ты кемны:
Чаму трашчыць так лёд надземны? —
Другая вынікла задача;
Пацее Яська, чуць ня плача,
Сказаць штось хоча і баіцца
Утраціць гонар, памыліцца,
І Ўладзя вочы апускае.
А справа, бачыце, такая, —
Антось тут сам пачаў тлумачыць: —
Была паводка гэта, значыць,
Вада па лузе разьлілася,
А потым ледам занялася,
Мароз падскочыў ды прыціснуў,
Вада і зьбегла, лёд павіснуў;
Цяпер наніз ён ападае,
А лёд таўшчэрны, важкасьць мае,
А паміж леду і вадою,
Унізе пад мёрзлаю зямлёю
Пустое месца застаецца,
І вось як глыза садрыгнецца,
Яна і грукне, як з гарматы…
Ну, зразумелі, небажаты?
— І я так думаў, — Ясь азваўся: —
Ды толькі выказаць баяўся.
І я даўно ўсё гэта ведаў,
Але маўчаў… — Ты, бізун дзедаў! —
На Ўладзю бацька напусьціўся: —
Глядзі: я бачу-распусьціўся!
Маўчаў-бы лепш ды хоць шалопаў
Ды менш губою гэтай лёпаў…
Ня будзе сэнсу з цябе, хлопча:
У гразь жыцьцё цябе затопча
З тваёй навукай гэтай разам,
І будзеш век ты коламазам
— Ну, што-ж? і колы мазаць трэба,
Абы які кусок мне хлеба, —
Тужліва Уладзя зазначае
І сьмех агульны выклікае.
— А вось і я пытаньне маю!
Чакайце-ж: я вас запытаю, —
Да старшых Костусь прамаўляе
І гнеў ён бацькаў адхіляе: —
А што, скажэце, зорка значыць,
Якой ніхто мо’ і ня бачыць:
Яна маланкай мігатнецца
І згасьне. Дзе-ж яна дзяецца?
І да зямлі не далятае,
А проста дзесь яна зьнікае? —
І змоўклі ўсе адразу ў хаце:
Як адказаць? З чаго пачаці?
— Ага! — тут хлопцы падхапілі: —
Цяпер і мы вас ушчамілі!
— Што нам з таго, што гінуць зьнічкі?
І клопат будзе невялічкі,
Калі прычын іх знаць ня будзем:
Якая з іх карысьць тут людзям? —
Бярэ сам бацька перша слова: —
І зьява гэтая — ня нова:
Яны што-ночку вынікаюць,
Але бяз сьледу прападаюць.
То — тайнасьць божжа, яго воля,
Чаго мы, людзі, мо’, ніколі
І не дазнаемся, як трэба,
Бо то — вялікая вучэба.
Чаму? дазнацца, мо’, і можна, —
Гаворыць дзядзька асьцярожна: —
І пэўна ведае навука,
Што астраноміяй завецца,
Адкуль тут што і як бярэцца.
Замыславатая то штука,
А вось, як будзеце вучыцца,
То можна сэнсу і дабіцца,
Бо помню я, як сам вучыўся,
Нам штось пра іх казалі ў школе
І вытлумачвалі паволі,
Але цяпер пра то забыўся.
— І я, — тут маці засьмяялась, —
Сказаць хацела, ды збаялась,
Як раз, як наш дарэктар гэты.
Калі стваралісь богам сьветы,
Па зорцы сьветлай чалавеку
Назначыў бог сьвяты спрадвеку;
Яна жыцьцём яго кіруе
І лёс яго і сьмерць пільнуе.
Чым больш з людзей хто выдатнейшы,
Таго і зоркі блеск ясьнейшы.
І гасьне зорачка сьвятая,
Калі даручаны сканае:
Вось так на небе адначасьне
Яна мігнецца і пагасьне,
Як-бы хто з жалю вочкі ўскіне
І невядома, дзе загіне.
І неба слых тагды прыклоніць,
І анёл сьлёзку ціха зроніць…
Як я была яшчэ малою,
То дзед, бываючы ў настроі,
Часамі вёў апавяданьні
Аб гэтым зорчыным зьніканьні,
Яшчэ казаў: «Калі хто зможа,
Пакуль ня згасьне служка божжа,
Задумаць што ў мамэнт блісканьня,
Таго ўсе споўняцца жаданьні» —
Для хлопцаў гэта тлумачэньне
Найболей мела здаваленьня,
І ўсе іх думкі мімаволі
Блукалі дзесь у божжым полі:
Іх захапляў сьвет безгранічны
І ўласны лёс іх таямнічны.
|
Прапануем да спампаваньня!
